آداب و رسوم شو اول قارّه(یلدا) در لرستان
آداب و رسوم شو اول قارّه(یلدا) در لرستان
بدون شک نگاهی به آداب و رسوم طولانی ترین شب سال در میان یکی از قدیمی ترین اقوام ایران باستان (لرها) سبب مستحکم تر شدن ریسمان پیوند فرهنگی ما ایرانیان با خاطرات آباء و اجدایمان خواهد شد .
«قار» (GHAR) در زبان لری بمعنی «داد و فریاد» و «قاره» (GHARA) بمعنی «صدای بلند» است . استاد گرانقدر حمید ایزدپناه نام اولین شب زمستان یا شب یلدا در زبان لری را « اول قاهاره» (AVAL GHAHARA) خوانده اند. برخی از دوستان ریشه «اول قاهاره »یا «اول قارّه» را از کلمه عربی « لیله القاره» خوانده اند . در حالی که بنوشته دهخدا عرب واژه ای بنام « یوم قار» نیز دارد که معنی آن روز خنک. (منتهی الارب). و یا روز سرد. (مهذب الاسماء) است .
کلمه «قار» در زبان عربی عموما به معنی «قیر» یا صفت «قیراندود کردن» چیزی بکار برده شده است . بنوشته دهخدا :
«قار به فارسی مشهور به قیر است و آن از زمین با آب گرم از چشمه ها میجوشد. سیاه مایل به سرخی و اصل آن بعضی صلب و برخی سیال میباشد و با قدری خاک نیز طبخ میدهند تا توان بر کشتی و امثال آن اندود. و قوتش تا سی سال باقی است .»
از سوئی قار (GHAR) در زبان ترکی بمعنی « برف » می باشد.
به هر حال شب یلدا در لرستان با دو نام « شو چلّه » و « شو اول قارّه » ضمن آن که در بردارنده معنی و مفهومی جامع از کلمه «قار » با تمام صفات ریشه عربی و یا ترکی آن اعم از «سیاهی » برای شب یلدا یا «سردی و سپیدی برف» برای اولین روز زمستان است در عین حال بعنوان یکی از شب های بیاد ماندنی جشن و شادمانی است که کلیه افراد فامیل اعم از کوچک و بزرگ و زن و مرد همچون اجدادشان با نشستن و جمع شدن بدور یکدیگر و خواندن شعر و ترانه(شوهنومه خوونی) ، گرفتن فال (چل سرو) ، میل نمودن آجیل مخصوص (گنم برشته و گنم شیر) ، تعریف افسانه های قدیمی (امیل و ممیل) و بالاخره بازی و سرگرمی خاص (چارشو دُر کنی و قاشق زنی) ضمن تقویت روحیه شادی و شادمانی با یکدیگر خود را اماده استقبال از زمستان سرد (و پربرکت ) می کنند. از انجائی که برگزاری شو اول قاهاره در لرستان مستلزم فراهم نمودن مقدماتی است ،
موارد لازم جشن یلدای لُری:
۱ - خانواده ای با حداقل یک نفر مسلط به اشعار شاهنامه یا حافظ
۲- فردی مطلع و آشنا با نحوه گرفتن فال های لری از جمله فال چل سرو
۳- گوشت قربانی گوسفند ، بوقلمون یا مرغ و خروس برای شام.
۴- آجیل گنم برشته یا گنم شیر جهت تنقلات جشن.
۵- موسیقی و ترانه های محلی لری .
بعد از تهیه و یا همزمان با تهیه مقدمات شب یلدای لری می بایستی با برخی از اصطلاحات و افسانه های لری نیز آشنا شوید .
۱- اصطلاحات لری شو چله
اول قاهاره (AVAL GHAHARA)= اولین شب زمستان ، شب یلدا.
چلّه (CHELLA) =روز چهلم تولد یا مرگ هر کسی است ، زه کمان.
چله (CHELA) = ریسمان مخصوصی است که از موی بز بافته می شود.
چلّه گَپه(GAPA) = یا چله بزرگ که همان 40 روز اول زمستان از اول دی تا 11 بهمن است.
چلّه کوشکه(KOSHKA) = یا چله کوچک از 11 بهمن تا اول اسفند.
چارشو دُر کنی (CHAR SHOW DORR KANI) = چادر شب آویزان کنی. مراسم ویژه شب یلدا که بچه ها در آن با آویزان کردن چادر یا شال و یا گلونی (سربند لری) از بام خانه ها از همسایه ها درخواست شیرینی و تنقلات شب یلدا را می نمایند.
گندم برشته یا گنم شیر (GHANEM SHIR) = مخلوط گندم و كشمش، كنجد، شاهدانه، گردو و فندق درست می كنند.
چل سرو( CHEL SERU)= فال چهل سرود که در آن یكنفر تسبیح می اندازد و هر كدام از حاضرین یك شعر به زبان لكی می گویند و چهلمین شعر نیت اصلی گیرنده فال است
افسانه اَمیل و مَمیل(AMIL & MAMIL) = امیل و ممیل دو برادر زمستانی هستند و دو نفس دزد و آشکار دارند. "امیل" برادر بزرگتر و دارای نفس "دزد" روز چهل و پنجم زمستان در اثر سرمای زیاد هویدا می گردد و "ممیل" برادر كوچكتر دارای نفس "آشكار" روز پنجاه و پنج زمستان كه هوا كمی بهتر می شود خود را نشان می دهد .چهل روز كه از زمستان می گذرد "امیل" (چله بزرگ) به كوه می رود و زیر سنگ سیاه و بزرگی می نشیند. در این موقع سنگ سیاه بر روی او می افتد و "امیل" قادر به بلند كردن سنگ و بیرون كشیدن خودش نیست. پس همانطور زیر سنگ می ماند.پس از سپری شدن پنجاه روز از زمستان "ممیل" (چله كوچك) بفكر برادرش می افتد و پیش خود می گوید نكند در كوه برای برادرم "امیل" اتفاقی افتاده باشد؟ از این رو برای پیدا كردن برادر خود به كوه می رود.در این زمان(روز چهارم تا شانزدهم بهمن ) مردم می گویند: هوا خیلی سرد شده و اكنون درست در وسط "ششلهششله" shashela_ shashela رسیدیم. یعنی تلاقی بین شش روز بعد از رفتن "ممیل" به دنبال ب
بدون شک نگاهی به آداب و رسوم طولانی ترین شب سال در میان یکی از قدیمی ترین اقوام ایران باستان (لرها) سبب مستحکم تر شدن ریسمان پیوند فرهنگی ما ایرانیان با خاطرات آباء و اجدایمان خواهد شد .
«قار» (GHAR) در زبان لری بمعنی «داد و فریاد» و «قاره» (GHARA) بمعنی «صدای بلند» است . استاد گرانقدر حمید ایزدپناه نام اولین شب زمستان یا شب یلدا در زبان لری را « اول قاهاره» (AVAL GHAHARA) خوانده اند. برخی از دوستان ریشه «اول قاهاره »یا «اول قارّه» را از کلمه عربی « لیله القاره» خوانده اند . در حالی که بنوشته دهخدا عرب واژه ای بنام « یوم قار» نیز دارد که معنی آن روز خنک. (منتهی الارب). و یا روز سرد. (مهذب الاسماء) است .
کلمه «قار» در زبان عربی عموما به معنی «قیر» یا صفت «قیراندود کردن» چیزی بکار برده شده است . بنوشته دهخدا :
«قار به فارسی مشهور به قیر است و آن از زمین با آب گرم از چشمه ها میجوشد. سیاه مایل به سرخی و اصل آن بعضی صلب و برخی سیال میباشد و با قدری خاک نیز طبخ میدهند تا توان بر کشتی و امثال آن اندود. و قوتش تا سی سال باقی است .»
از سوئی قار (GHAR) در زبان ترکی بمعنی « برف » می باشد.
به هر حال شب یلدا در لرستان با دو نام « شو چلّه » و « شو اول قارّه » ضمن آن که در بردارنده معنی و مفهومی جامع از کلمه «قار » با تمام صفات ریشه عربی و یا ترکی آن اعم از «سیاهی » برای شب یلدا یا «سردی و سپیدی برف» برای اولین روز زمستان است در عین حال بعنوان یکی از شب های بیاد ماندنی جشن و شادمانی است که کلیه افراد فامیل اعم از کوچک و بزرگ و زن و مرد همچون اجدادشان با نشستن و جمع شدن بدور یکدیگر و خواندن شعر و ترانه(شوهنومه خوونی) ، گرفتن فال (چل سرو) ، میل نمودن آجیل مخصوص (گنم برشته و گنم شیر) ، تعریف افسانه های قدیمی (امیل و ممیل) و بالاخره بازی و سرگرمی خاص (چارشو دُر کنی و قاشق زنی) ضمن تقویت روحیه شادی و شادمانی با یکدیگر خود را اماده استقبال از زمستان سرد (و پربرکت ) می کنند. از انجائی که برگزاری شو اول قاهاره در لرستان مستلزم فراهم نمودن مقدماتی است ،
موارد لازم جشن یلدای لُری:
۱ - خانواده ای با حداقل یک نفر مسلط به اشعار شاهنامه یا حافظ
۲- فردی مطلع و آشنا با نحوه گرفتن فال های لری از جمله فال چل سرو
۳- گوشت قربانی گوسفند ، بوقلمون یا مرغ و خروس برای شام.
۴- آجیل گنم برشته یا گنم شیر جهت تنقلات جشن.
۵- موسیقی و ترانه های محلی لری .
بعد از تهیه و یا همزمان با تهیه مقدمات شب یلدای لری می بایستی با برخی از اصطلاحات و افسانه های لری نیز آشنا شوید .
۱- اصطلاحات لری شو چله
اول قاهاره (AVAL GHAHARA)= اولین شب زمستان ، شب یلدا.
چلّه (CHELLA) =روز چهلم تولد یا مرگ هر کسی است ، زه کمان.
چله (CHELA) = ریسمان مخصوصی است که از موی بز بافته می شود.
چلّه گَپه(GAPA) = یا چله بزرگ که همان 40 روز اول زمستان از اول دی تا 11 بهمن است.
چلّه کوشکه(KOSHKA) = یا چله کوچک از 11 بهمن تا اول اسفند.
چارشو دُر کنی (CHAR SHOW DORR KANI) = چادر شب آویزان کنی. مراسم ویژه شب یلدا که بچه ها در آن با آویزان کردن چادر یا شال و یا گلونی (سربند لری) از بام خانه ها از همسایه ها درخواست شیرینی و تنقلات شب یلدا را می نمایند.
گندم برشته یا گنم شیر (GHANEM SHIR) = مخلوط گندم و كشمش، كنجد، شاهدانه، گردو و فندق درست می كنند.
چل سرو( CHEL SERU)= فال چهل سرود که در آن یكنفر تسبیح می اندازد و هر كدام از حاضرین یك شعر به زبان لكی می گویند و چهلمین شعر نیت اصلی گیرنده فال است
افسانه اَمیل و مَمیل(AMIL & MAMIL) = امیل و ممیل دو برادر زمستانی هستند و دو نفس دزد و آشکار دارند. "امیل" برادر بزرگتر و دارای نفس "دزد" روز چهل و پنجم زمستان در اثر سرمای زیاد هویدا می گردد و "ممیل" برادر كوچكتر دارای نفس "آشكار" روز پنجاه و پنج زمستان كه هوا كمی بهتر می شود خود را نشان می دهد .چهل روز كه از زمستان می گذرد "امیل" (چله بزرگ) به كوه می رود و زیر سنگ سیاه و بزرگی می نشیند. در این موقع سنگ سیاه بر روی او می افتد و "امیل" قادر به بلند كردن سنگ و بیرون كشیدن خودش نیست. پس همانطور زیر سنگ می ماند.پس از سپری شدن پنجاه روز از زمستان "ممیل" (چله كوچك) بفكر برادرش می افتد و پیش خود می گوید نكند در كوه برای برادرم "امیل" اتفاقی افتاده باشد؟ از این رو برای پیدا كردن برادر خود به كوه می رود.در این زمان(روز چهارم تا شانزدهم بهمن ) مردم می گویند: هوا خیلی سرد شده و اكنون درست در وسط "ششلهششله" shashela_ shashela رسیدیم. یعنی تلاقی بین شش روز بعد از رفتن "ممیل" به دنبال ب
۱۹.۸k
۲۴ آذر ۱۳۹۲
دیدگاه ها (۱۴)
هنوز هیچ دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.