کوفه پایتخت دوران خلافت امام علی(علیه السلام) در هشت کیلو

کوفه پایتخت دوران خلافت امام علی(علیه السلام) در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف برکرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین 22 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره(شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات، که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد، و نیز جاری بودن یکی از شاخه های فرات در شرق آن،1 زمین های اطراف شهر حاصل خیز است و به گفته اصطخری «به همین سبب آب و هوای کوفه از بصره خوش تر است».2 در شش کیلومتری کوفه، شهر باستانی حیره قرار دارد که در فصل های پیشین در مورد سابقه تاریخی آن سخن گفتیم.
به هنگام هجوم سپاه اسلام به ایران و تسخیر مدائن، این شهر آب و هوای مطلوبی برای حضور دائمی نیروهای جنگ جو و غازیان نداشت وچون فتح سایر قسمت های ایران وابسته به ماندگاری نیروی نظامی یا ایجاد اردوگاهی برای حضور مستمر نیروهای جنگ جو بود خلیفه دوم دستور داد تا سرزمینی مناسب پیدا کنند و سلمان فارسی محل کوفه را برای این منظور انتخاب کرد.3 در آن هنگام کوفه را به سبب وجود ریگ زاری از شن سرخ «سهله» می گفتند. سعد بن ابی وقاص که این مکان را برای ایجاد اردوگاه مناسب دید، به احداث آن اقدام کرد.4 در سال انتخاب این منطقه به عنوان اردوگاه اختلاف نظر وجود دارد. تاریخ آن را از پانزدهم تا هجدهم هجری گفته اند، امّا اتفاق منابع تاریخی برهفدهم هجری است.5 جایی که بعدها در آن شهر کوفه ساخته شد، ریگ زار و صحرای شن بود و به نظر می رسد تا قبل از اسلام منطقه مسکونی نبود. اما با استناد به برخی از روایت های ایرانی، این جا شهری بود که هوشنگ پیشدادی، از پادشاهان افسانه ای ایران باستان، آن را ساخت و سعد آن جا را تجدید بنا کرد.6 آن چه که روشن است در این مکان به هنگام حکومت ساسانیان قلعه و دژ وجود داشت و بدان سبب آن را قبل از اسلام «سورستان» می نامیدند و سور در فارسی به معنای دیوار و حصار است.7 به هر حال، سعد بن ابی وقاص این مکان را محل تمرکز و تجمع سپاهیان اسلام قرار داد. هدف اصلی از هم زمانی ساخت کوفه و بصره این بود که در جانب غربی شط فرات اردوگاهی ثابت برای سپاهیان باشد.8 ابتدا مسجد بزرگی در آن ساختند سپس بازارها و خانه ها در کنار آن بنا کردند و کم کم این منطقه به شهر بزرگی تبدیل شد و محله هایی در آن ایجاد شد که هریک به قبیله ای خاص اختصاص داشت.9
برای شهر کوفه حاکمانی از سوی خلیفه تعیین می شد که نخستین آن سعد بن ابی وقاص، فاتح ایران، بود. پس از آن، خلیفه، عمار بن یاسر و چندی بعد ابوموسی اشعری را والی این شهر کرد تا این که در 36 ق، پس از جنگ جمل و شکست سپاه ناکثین، امام علی(علیه السلام) پایتخت را از مدینه به کوفه انتقال داد و از آن پس، مرکز خلافت اسلامی انتقال داد و از آن پس، مرکز خلافت اسلامی حدود پنج سال به این شهر منتقل شد. کوفه پس از صلح امام حسن، برای همیشه از پایتختی افتاد. ولی موقعیت استراتژیکی خویش را به سبب حضور نیروهای جنگ جو حفظ کرد و در میان شهرهای عراق هم چنان به عنوان مرکزیتی در برابر شام قرار داشت و آبستن حوادث زیادی شد. یاران و صحابه امام علی(علیه السلام) ندای حق طلبانه خویش را از این شهر به گوش دمشق و معاویه رساندند. کسانی چون حجر بن عدی، میثم تمار، کمیل بن زیاد، عمروبن حمق خزاعی و... تا پای جان در دفاع از علی(علیه السلام) و اهل بیت ایستادند. امروزه مزار باشکوه برخی از آنان حاکی از آن ایثارها و جان فشانی ها است. .... یا ابا عبدالله