شرح بخشی ازخطبه حضرت زهراس

شرح بخشی ازخطبه حضرت زهرا(س)

سقوط در فتنه

متن: ابتدارا خوف الفتنة! الا فی الفتنة سقطوا و ان جهنم لمحیطة بالکافرین.
شرح: حضرت زهرا علیهاالسلام در این قطعه، هماهنگ با آیه شریفه (توبه (9) آیه 49) به یکی از مصادیق، به عذر اجتناب از فتنه و در عین حال سقوط در فتنه اشاره فرموده، که کار آنان نیز به عذر اجتناب از فتنه بود، اما در عین حال وقوع در فتنه ی عظیم.
شریکة القرآن می فرماید: این ابتدار و شتاب به ربودن خلافت، شتاب خاصی بود، چون فرمود: «ابتدارا» ای ابتدرهم ابتدارا؛ یعنی، شتاب کردید، ولی شتاب مخصوصی!
ابن ابی الحدید در بیان این شتاب چنین می گوید: «عمر در پیشاپیش او (ابوبکر) می دوید و آن قدر نعره زده بود که دهانش کف کرده و اطرافیانش که پیراهنهای صنعا (پایتخت یمن) در تن داشتند او را احاطه کرده بودند، در بین راه هر کس را می دیدند بشدت او را می زدند و به پیش می کشیدند و از او با مالیدن دستش به دست ابوبکر (چه بخواهد و چه نخواهد) بیعت می گرفتند!» [ شرح ابن ابی الحدید، ج 1، ص 219. ] همچنین ابن ابی الحدید در مقام اعتذار از خوف فتنه، از قول عمر چنین نقل می کند: «ابن عباس از عمر نقل می کند که در منبر گفت: فلما خفت الاختلاف قلت لأبی بکر: ابسط یدک ابایعک...؛ همان وقت که از اختلاف ترسیدم، به ابوبکر گفتم: دستت را بگشا تا تو را بیعت کنم. او هم دستش را گشود و من با او بیعت کردم... چون ترسیدم اگر بیعت نگرفته محل را ترک کنم و بیعت به دیگری اتفاق بیفتد، در چنین حالی یا باید با آن شخص بیعت می کردیم و یا خودداری می نمودیم و در هر دو صورت مستلزم محذوراتی بود؛ زیرا اگر بیعت می کردیم بیعت، به کسی بود که در باطن به بیعت او تن نداده ایم، و اگر خودداری می شد، بیم خونریزی و جنگ می رفت.» [ همان، ج 2، ص 25. ] متن: الا فی الفتنة سقطوا و ان جهنم لمحیطة بالکافرین.
شرح: آگاه باشید که خود با عذر واهی (ترس از فتنه) در فتنه افتادید و مسلما جهنم به کافران احاطه دارد.
آری به هیچ وجه این شتابزدگی از جهت غمخوارگی به اسلام نبود، بلکه هوای ریاست و خلافت آنها را به شتابزدگی واداشته بود، مبادا دیگران به حق و یا به ناحق آن را به دست آورند. اینک با ارائه ی دو دلیل می بینم که آنان بجز ربودن خلافت، هوایی در سر نداشتند:
1. اگر آنان در واقع غمخوار اسلام و مسلمانان بودند، می بایست آن را که خود در باطن اعتقاد به لیاقت و کفایتش داشتند مقدم می داشتند، و این نکته از فرمایش مولی المتقین در خطبه ی شقشقیه استفاده می شود که می فرماید: «لقد تقمصها ابن ابی قحافة و هو یعلم ان محلی منها محل القطب من الرحی [ نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ی (3). ]؛ پیراهن خلافت را فرزند ابی قحافه به تن خویش کرد، در حالی که به طور تحقیق او می دانست که محل من در خلافت به منزله ی محور و قطب در آسیاب است»؛ یعنی چگونه محور آسیاب رکن در چرخیدن سنگ با نظام خود می باشد، همان گونه محل مولا در خلافت، مانند همان محور است.
عمر بن الخطاب مکرر می گفت: «لولا علی لهلک عمر [ گنجی شافعی، کفایة الطالب، ص 69 به نقل از: عسکری، نجم الدین، علی و الخلفاء، ص 127. ]» و یا می گفت: «لابقیت لمعضلة لیس لها ابوالحسن [ همان جا. ]» خدای متعال مرا در هیچ مشکلی بدون ابوالحسن قرار ندهد. علاوه از نصوص متواتر غدیر و غیره که هر دو حاضر و ناظر بودند، و در تبریک به منصب خلافت مولا در غدیر مشارکت داشتند، و اگر دلشان به حال.
اسلام می سوخت، لازم بود بر فرض اینکه اگر بدون توطئه هم مردم مدینه یکجا و یکدل با آنان بیعت می کردند و ابدا هم نصی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله راجع به خلافت مولا نبود، آنها به جهت غمخوارگی به اسلام، مولا را مقدم می داشتند، و همه با کمال خلوص نیت به آن بزرگوار بیعت می نمودند؛ و چنانچه در ظاهر که ابوعبیده و عمر به ابوبکر گفتند که: با بودن تو نوبت به ما نمی رسد! همگی این جمله را به مولا می گفتند. و چه خوب به مقام مولا معرفت و شناخت داشتند و علی رغم این شناخت چه ستمهایی که مرتکب نشدند!
2. اگر آنان براستی مصلحت اسلام را خواستار بودند و هوایی دیگر به سر نداشتند، چرا از تصمیم آخرین لحظه های رسول اکرم صلی الله علیه و آله جلوگیری و ممانعت نمودند!؟ ابن ابی الحدید جریان را این طور شرح می دهد:
«در هر دو صحیح بخاری و مسلم از ابن عباس نقل می کند که چنین گفت: وقتی که رسول خدا صلی الله علیه و آله در حال احتضار بود، تنی چند از صحابه، از جمله عمر بن الخطاب حاضر بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بیارید برای شما نامه ای بنویسم که هرگز پس از آن دچار گمراهی نشوید. آنگاه عمر گفت: مرض او را فراگرفته (و العیاذ بالله حرف بی حساب می زند) در نزد شما قرآن هست، کتاب خدا کافی است (احتیاجی به نوشته ی دیگر نیست. گوئیا رسول اکرم صلی الله علیه