نکتهها و پیامهای سوره عبس آیه

1/2:نکته‏ها و پیامهای سوره عبس آیه 1-10:

1- شان نزول:
این آیات اجمالا نشان می‏دهد که خداوند کسی را در آنها مورد عتاب قرار داده به خاطر اینکه فرد یا افراد غنی و ثروتمندی را بر نابینای حق‏طلبی مقدم داشته است، اما این شخص مورد عتاب کیست؟ در آن اختلاف نظر است:
مشهور در میان مفسران عامه و خاصه این است که:
عده‏ای از سران قریش مانند عتبة بن ربیعه، ابو جهل، عباس بن عبد المطلب، و جمعی دیگر، خدمت پیامبر ص بودند و پیامبر مشغول تبلیغ و دعوت آنها به سوی اسلام بود و امید داشت که این سخنان در دل آنها مؤثر شود (و مسلما اگر اینگونه افراد اسلام را می‏پذیرفتند گروه دیگری را به اسلام می‏کشاندند و هم کارشکنیهای آنها از میان می‏رفت و از هر دو جهت به نفع اسلام بود) در این میان" عبد اللَّه بن ام مکتوم" که مرد نابینا و ظاهرا فقیری بود وارد مجلس شد، و از پیغمبر ص تقاضا کرد آیاتی از قرآن را برای او بخواند و به او تعلیم دهد، و پیوسته سخن خود را تکرار می‏کرد و آرام نمی‏گرفت، زیرا دقیقا متوجه نبود که پیامبر ص با چه کسانی مشغول صحبت است.
او آن قدر کلام پیغمبر ص را قطع کرد که حضرت ص ناراحت شد، و آثار ناخشنودی در چهره مبارکش نمایان گشت و در دل گفت: این سران عرب پیش خود می‏گویند پیروان محمد ص نابینایان و بردگانند، و لذا رو از" عبد اللَّه" برگرداند، و به سخنانش با آن گروه ادامه داد.
در این هنگام آیات فوق نازل شد (و در این باره پیامبر ص را مورد عتاب قرار داد) رسول ص بعد از این ماجرا" عبد اللَّه" را پیوسته گرامی می‏داشت، و هنگامی که او را می‏دید می‏فرمود: مرحبا بمن عاتبنی فیه ربی:" مرحبا به کسی که پروردگارم به خاطر او مرا مورد عتاب قرار داد و سپس به او می‏فرمود:
" آیا حاجتی داری آن را انجام دهم"؟ و پیامبر ص دو بار او را در غزوات اسلامی در مدینه جانشین خویش قرار داد.
شان نزول دومی که برای آیات فوق نقل شده این است که این آیات درباره مردی از" بنی امیه" نازل شده که نزد پیامبر نشسته بود، در همان حال" عبد اللَّه بن ام مکتوم" وارد شد، هنگامی که چشمش به" عبد اللَّه" افتاد خود را جمع کرد، مثل اینکه می‏ترسید آلوده شود و قیافه درهم کشیده و صورت خود را برگردانید، خداوند در آیات فوق عمل او را نقل کرده، و مورد ملامت و سرزنش قرار داده است، این شان نزول در حدیثی از امام صادق ع نقل شده است‏.
محقق بزرگ شیعه مرحوم" سید مرتضی" این شان نزول را پذیرفته است.
البته در آیه چیزی که صریحا دلالت کند که منظور شخص پیامبر ص است وجود ندارد تنها چیزی که می‏تواند قرینه‏ای بر این معنی باشد خطابهایی است که از آیات 8 تا 10 این سوره آمده که می‏گوید:" کسی که پیوسته (برای شنیدن آیات خدا) به سرعت سراغ تو می‏آید، و از خدا می‏ترسد، تو از او غافل می‏شوی"! این چیزی است که بهتر از هر کس در مورد پیامبر ص می‏تواند صادق باشد.
ولی به گفته مرحوم" سید مرتضی" قرائنی نیز در این آیات وجود دارد که نشان می‏دهد منظور شخص پیامبر ص نیست.
ولی به فرض که شان نزول اول واقعیت داشته باشد این مطلب در حد ترک اولایی بیش نیست: و کاری که منافات با مقام عصمت داشته باشد در آن مشاهده نمی‏شود.
زیرا" اولا" پیامبر ص هدفی جز نفوذ در سران قریش، و گسترش دعوت اسلام از این طریق، و درهم شکستن مقاومت آنها، نداشت.
" ثانیا" چهره درهم کشیدن در برابر یک مرد نابینا مشکلی ایجاد نمی‏کند چرا که او نمی‏بیند، به علاوه عبد اللَّه بن ام مکتوم نیز رعایت آداب مجلس را نکرده بود زیرا که هنگامی که می‏شنود پیامبر ص با گروهی مشغول صحبت است نباید سخن او را قطع کند.
ولی از آنجا که خداوند اهمیت فوق العاده‏ای به محبت و ملاطفت کردن با مؤمنان مستضعف حقیقت طلب می‏دهد همین مقدار بی‏اعتنایی را در برابر این مرد مؤمن برای پیامبرش نمی‏پسندد و او را مورد عتاب قرار می‏دهد.