ایرانگردی.استان.خوزستان آسیاب های آبی دزفول
#ایرانگردی.استان.خوزستان آسیاب های آبی دزفول
آسیاب های آبی دزفول یکی از آثار ارزشمند تاریخی و معماری و گردشگری شهرستان دزفول بوده که شماره 3984 در ردیف آثار ملی ثبت شده است.
آنچه امروز به عنوان آسیابهای آبی شناخته میشود مجموعه ای است از سازه های آبی که در گذشته به عنوان بند و آسیاب استفاده می شده است.
این مجموعه با جریان دایمی رود دز و با توجه به بررسی های که بر روی نمونه های از مصالح این آسیاب شده همزمان با شکل گیری هسته ساسانی شهر در بستر رودخانه ساخته شده و در دروره های بعدی شهر به فراخور نیاز ساکنین جدید شهر توسعه یافته اند.
پیشینه تاریخی آسیاب های آبی در ارتباط با سازه پل قدیم دزفول بوده که به دوره ساسانیان بر میگرده ولی عمده آثار موجود در آسیاب ها که در سه بخش از رودخانه موجود می باشند به دوره های تاریخی صوفیه و قاجاریه بر می گردد. این سازه ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ای آجر و با ملات ساروج ساخته شده اند. فرم معماری آسیاب ها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه بهم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط می باشند.
پایه های سازه اتاقک آسیاب های دزفول از ملات گچ و خاکستر و آجر ها در سه ردیف می باشند. که تکرار می شوند و قسمت های از سنگ ساخته میشود. ارتفاع درون اتاقک تا کف رودخانه حدود 4 متر میباشد. و حالت تقارن دارند و به نمای کشتی مانند ساخته شده اند. این نوع معماری برای تنظیم فشار آب و یا تشدید آن بوده است.
نحوه کنار هم قرار گیری آسیاب های دزفول به شکلی است که در گذشته حالت سد مانند داشته تا به وسیله آن آب را به محل مورد نظر هدایت کنند. قسمت اول که همان سازه های فعلی به جای مانده از آسیابهاست عرض رودخانه را قطع میکرده پل بند هستند که کارش علاوه بر ارتباط قسمت شرق با غرب رودخانه در زمان مورد نیاز سطح رودخانه را برای اموری نظیر آبرسانی یا آب کشاورزی را بالا و پایین میبرد.
این سیستم سیستم پیشرفته ساسانی بوده و رومن کریشمن در کتاب هنر انسان این سیستم را قدیمی ترین سیستم آبیاری جهان در دوره باستان معرفی کرده است و قدمت آن را درحدود 1400 تا 1500 سال عنوان میکند. که پژوهش های جدید این قدمت را تائید میکند.
این سازه ها پل بند عظیمی بوده که بعدا با تغیراتی در قسمت های آن تبدیل به آسیاب شده که با توجه به طول زمان تغیراتی توسط سیلاب ها و عوامل انسانی در آن رخ داده است. که آخرین تغیرات آن میتوان در زمان صوفیه با تکامل سیل تولید آجر و تغییر در ابعاد آن به 18/5 در 18/5 در 3/5 سانتی متر دانست.
در وسط رودخانه بر روی یکی از دهانه ها ، آثار طاق عظیمی است که شبیه ایوان های ساسانی بوده و با توجه به علاقه شاهان ساسانی می توان حدس زد که باقیمانده جایگاه سردار و یا محتشمی در گذشته بوده است.
در گذشته برای آسیاب کردن گندم درون آسیاب ها، سنگ دو تکه ای وجود داشته که قسمت پایین آن ثابت بوده و بر اثر نیروی آب رودخانه چرخ آسیاب باعث گردش سنگ بالایی شده است.
در گذشته آسیابها دارای مالکیت خصوصی بوده که به آسیابان به اصطلاح محلی لوینه می گفتند . تعداد آسیابها در دوره ی صفویه حدود 50 تا 60 عدد بوده که بخشی از آنها در اثر سیلابهای فصلی تخریب گردیده است . با این حال بسیاری از آسیاب ها با توجه به نیاز مردم دزفول به تامین آرد تا اوایل دوره پهلوی دوم ( دهه 40) فعال بوده اند اما با ورود تکنولوژی جدید نظیر کارخانه های آرد یا به اصطلاح مکینه ، این آسیاب ها جایگاه اولیه خود را از دست دادند.
در هر آسیاب 5 نفر مشغول کار بوده اند یک نفر مسئول آوردن گندم با قاطر یکی مسئول آوردن گندم تا آسیاب یکی مسئول سنگ آسیاب و دیگری مسئول جمع آوری آرد بود و یکی هم در شب ها مسئول آسیاب بوده است.
در فصولی که حجم آب کم است برای بالا آمدن سطح آب و همچنین انحراف آب به سمت آسیابها از سبدهای حصیری که درون آن از سنگ پر می شده و بر روی هم قرار می گرفته استفاده می شده که مجموعا تشکیل یک بند انحرافی را می دادند و در اصطلاح محلی به آن چسله گفته می شد. آسیاب های آبی دزفول در بخشهای مختلف رودخانه دز ساخته شده اند بخشی از آنها به فاصله حدود 800 متر از سد تنظیمی دزفول و در جنوب تفریگاه ساحلی دز بخش دیگر در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی نیز در کنار پل قدیم دزفول ساخته شده اند.
با توجه به ارزش های تاریخی ، معماری و فرهنگی این آسیاب ها ، به تازگی تلاش هایی توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول برای حفظ ، مرمت و بازسازی این آسیاب ها صورت گرفته که عمده این تلاش ها روی آسیاب های زیر پل دوم دزفول صورت گرفته که به آسیاب های شیخ و عماد نیز معروف بوده و در راستای استفاده بهتر با محوطه سازی و ایجاد سفره خانه سنتی در کنار آنها و همچنین بازسازی و راه اندازی چرخ یکی از آسیاب ها
آسیاب های آبی دزفول یکی از آثار ارزشمند تاریخی و معماری و گردشگری شهرستان دزفول بوده که شماره 3984 در ردیف آثار ملی ثبت شده است.
آنچه امروز به عنوان آسیابهای آبی شناخته میشود مجموعه ای است از سازه های آبی که در گذشته به عنوان بند و آسیاب استفاده می شده است.
این مجموعه با جریان دایمی رود دز و با توجه به بررسی های که بر روی نمونه های از مصالح این آسیاب شده همزمان با شکل گیری هسته ساسانی شهر در بستر رودخانه ساخته شده و در دروره های بعدی شهر به فراخور نیاز ساکنین جدید شهر توسعه یافته اند.
پیشینه تاریخی آسیاب های آبی در ارتباط با سازه پل قدیم دزفول بوده که به دوره ساسانیان بر میگرده ولی عمده آثار موجود در آسیاب ها که در سه بخش از رودخانه موجود می باشند به دوره های تاریخی صوفیه و قاجاریه بر می گردد. این سازه ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ای آجر و با ملات ساروج ساخته شده اند. فرم معماری آسیاب ها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه بهم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط می باشند.
پایه های سازه اتاقک آسیاب های دزفول از ملات گچ و خاکستر و آجر ها در سه ردیف می باشند. که تکرار می شوند و قسمت های از سنگ ساخته میشود. ارتفاع درون اتاقک تا کف رودخانه حدود 4 متر میباشد. و حالت تقارن دارند و به نمای کشتی مانند ساخته شده اند. این نوع معماری برای تنظیم فشار آب و یا تشدید آن بوده است.
نحوه کنار هم قرار گیری آسیاب های دزفول به شکلی است که در گذشته حالت سد مانند داشته تا به وسیله آن آب را به محل مورد نظر هدایت کنند. قسمت اول که همان سازه های فعلی به جای مانده از آسیابهاست عرض رودخانه را قطع میکرده پل بند هستند که کارش علاوه بر ارتباط قسمت شرق با غرب رودخانه در زمان مورد نیاز سطح رودخانه را برای اموری نظیر آبرسانی یا آب کشاورزی را بالا و پایین میبرد.
این سیستم سیستم پیشرفته ساسانی بوده و رومن کریشمن در کتاب هنر انسان این سیستم را قدیمی ترین سیستم آبیاری جهان در دوره باستان معرفی کرده است و قدمت آن را درحدود 1400 تا 1500 سال عنوان میکند. که پژوهش های جدید این قدمت را تائید میکند.
این سازه ها پل بند عظیمی بوده که بعدا با تغیراتی در قسمت های آن تبدیل به آسیاب شده که با توجه به طول زمان تغیراتی توسط سیلاب ها و عوامل انسانی در آن رخ داده است. که آخرین تغیرات آن میتوان در زمان صوفیه با تکامل سیل تولید آجر و تغییر در ابعاد آن به 18/5 در 18/5 در 3/5 سانتی متر دانست.
در وسط رودخانه بر روی یکی از دهانه ها ، آثار طاق عظیمی است که شبیه ایوان های ساسانی بوده و با توجه به علاقه شاهان ساسانی می توان حدس زد که باقیمانده جایگاه سردار و یا محتشمی در گذشته بوده است.
در گذشته برای آسیاب کردن گندم درون آسیاب ها، سنگ دو تکه ای وجود داشته که قسمت پایین آن ثابت بوده و بر اثر نیروی آب رودخانه چرخ آسیاب باعث گردش سنگ بالایی شده است.
در گذشته آسیابها دارای مالکیت خصوصی بوده که به آسیابان به اصطلاح محلی لوینه می گفتند . تعداد آسیابها در دوره ی صفویه حدود 50 تا 60 عدد بوده که بخشی از آنها در اثر سیلابهای فصلی تخریب گردیده است . با این حال بسیاری از آسیاب ها با توجه به نیاز مردم دزفول به تامین آرد تا اوایل دوره پهلوی دوم ( دهه 40) فعال بوده اند اما با ورود تکنولوژی جدید نظیر کارخانه های آرد یا به اصطلاح مکینه ، این آسیاب ها جایگاه اولیه خود را از دست دادند.
در هر آسیاب 5 نفر مشغول کار بوده اند یک نفر مسئول آوردن گندم با قاطر یکی مسئول آوردن گندم تا آسیاب یکی مسئول سنگ آسیاب و دیگری مسئول جمع آوری آرد بود و یکی هم در شب ها مسئول آسیاب بوده است.
در فصولی که حجم آب کم است برای بالا آمدن سطح آب و همچنین انحراف آب به سمت آسیابها از سبدهای حصیری که درون آن از سنگ پر می شده و بر روی هم قرار می گرفته استفاده می شده که مجموعا تشکیل یک بند انحرافی را می دادند و در اصطلاح محلی به آن چسله گفته می شد. آسیاب های آبی دزفول در بخشهای مختلف رودخانه دز ساخته شده اند بخشی از آنها به فاصله حدود 800 متر از سد تنظیمی دزفول و در جنوب تفریگاه ساحلی دز بخش دیگر در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی نیز در کنار پل قدیم دزفول ساخته شده اند.
با توجه به ارزش های تاریخی ، معماری و فرهنگی این آسیاب ها ، به تازگی تلاش هایی توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول برای حفظ ، مرمت و بازسازی این آسیاب ها صورت گرفته که عمده این تلاش ها روی آسیاب های زیر پل دوم دزفول صورت گرفته که به آسیاب های شیخ و عماد نیز معروف بوده و در راستای استفاده بهتر با محوطه سازی و ایجاد سفره خانه سنتی در کنار آنها و همچنین بازسازی و راه اندازی چرخ یکی از آسیاب ها
۱۵.۴k
۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۶
دیدگاه ها (۱۱)
هنوز هیچ دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.