شرح خطبه حضرت زهرا سلام الله علیها

بازگشت حضرت(س) به خانه و گفتگو با علی(ع)
پس از اتمام این سخنان حضرت زهرا(س) به خانه بازگشت در روایت آمده است:
* ثُمَّ انْکَفَأَتْ(س) وَ أَمیرُالْمُؤمِنینَ(ع) یَتَوَقَّعُ رُجُوعَها إِلَیْهِ
سپس حضرت زهرا(س) به خانه بازگشت در حالی که امیرالمؤمنین(ع) انتظار بازگشت او را می‏کشید.
* وَ یَتَطَلَّعُ طُلُوعَهٰا عَلَیْهِ
و علی(ع) چشم به راه حضرت بود. تطلّع یعنی سرکشیدن یعنی حضرت علی(ع) دائماً از در خانه سرمی‏کشید تا ببیند زهرا(س) کی می‏آید یعنی دلواپس بود، شاید هم نگران بود که نکند این جماعت دوباره صدمه ‏ای به زهرا(س) بزنند.
* فَلَمَّا اسْتَقَرَّتْ بِهَا الدّارُ قالَتْ لِأمیرِ الْمُؤْمِنینَ(ع): یَابْنَ أَبی طالِبٍ: اشْتَمَلْتَ شِمْلَةَ الْجَنینِ وَ قَعَدْتَ حُجْرَةَ الظَّنینِ
وقتی حضرت زهرا وارد خانه شد رو به علی(ع) کرد وگفت آیا مانند یک طفل در رحم، کُنجی نشسته‏ای و مثل افراد متّهم در یک گوشه جای گرفته‏ای؟
شاید این تشبیه حضرت زهرا(س) به این جهت باشد که وقتی وارد خانه شده دیده که علی(ع) گوشۀ خانه نشسته و زانوی غم بغل گرفته مثل بچه‏ای که در رَحِم مادر است. شاید حضرت(س) می‏خواهد بگوید تو همان بچۀ اسلام هستی که همین‏طور باید بنشینی و هیچ تکان هم نخوری چون اگر تکان بخوری رحم پاره می‏شود و به مادر لطمه می‏خورد یعنی ناچاری که صبر کنی تا اسلام صدمه نبیند.
* نَقَضْتَ قادِمَةَ الْأَجْدَلِ فَخانَکَ رِیشُ الْأَعْزَلِ
تو کسی بودی که بالهای باز شکاری را درهم می‏کوبیدی، حالا این کسانی که بی‏سلاح هم هستند به تو خیانت می‏کنند. قادمه آن پر جلوی باز شکاری است که خیلی هم قوی است. اجدل هم باز شکاری را می‏گویند. اعزل هم به شخص بی‏سلاح می‏گویند.
حضرت زهرا(س) می‏فرماید تو کسی بودی که قهرمانان عرب مثل عمرو بن عبدودها را از بین بردی، حال کار به جایی رسیده چند آدم ضعیف با هو و جنجال به تو خیانت می‏کنند.
* هذَا ابْنُ أبی قُحافَةَ، یَبْتَزُّنی نَحیلَةَ أبی وَ بُلْغَةَ ابْنَی لَقَدْ أَجْهَدَ[3] فی خِصامی وَ اَلْفَیْتُهُ أَلَدَّ فی کَلامی حَتّی حَبَسَتْنی قَیْلَةُ نَصْرَها وَ الْمُهاجِرَةُ وَصْلَها وَ غَضَّتِ الْجَماعَةُ دُونی طَرْفَها فَلا دافِعَ وَ لا مانِعَ خَرَجْتُ کاظِمَةً وَ عُدْتُ راغِمَةً أَضْرَعْتَ خَدَّکَ یَوْمَ أَضَعْتَ حَدَّکَ وَ افْتَرَسْتَ الذِئابِ وَ افْتَرشْتَ التُّرابَ ماکَفَفْتَ قائِلاً وَ لاأَغْنَیْتَ قائِلاً أَوْ باطِلاً وَ لاخِیار لی! لَیْتَنی مِتُّ قَبْلَ هُنَیَّتی
این پسر ابوقحافه است که عطیۀ پدرم و وسیلۀ فرزندانم را از من ربود، کوشش کرد با من دشمنی کند و او را در مکالمه ‏ای که با من داشت دشمن‏ترین و لجبازترین دشمنانم یافتم تا جایی که فرزندان قیله یعنی انصار از حمایت من دریغ کردند و مهاجرین هم خویشاوندی و کمکشان را از من بازداشتند و دیگران هم چشم خود را بستند، نه کسی از من دفاع کرد و نه کسی مانع از ظلم شد. از خانه که بیرون رفتم بغض گلویم را گرفته بود وقتی از مسجد بازگشتم خوار برگشتم. ای علی(ع) از روزی که تندی شمشیرت را از بین بردی صورت خودت را هم ذلیل کردی تو کسی بودی که گرگها را از هم می‏دریدی حالا خاک‏نشین شده ‏ای[4]، تو چرا جلوی این حرفهای باطل را نمی‏گیری و هیچ کار مؤثری برای دفع فتنه انجام نمی‏دهی، و من اختیاری از خود ندارم. کاش قبل از این مرده بودم و وضع تو را نمی‏دیدم. در اینجا لحن حضرت زهرا(س) عوض می‏شود زیرا می‏بیند دل علی(ع) را به درد آورده است می‏فرماید:
* عَذیری اللّهُ مِنْهُ عادِیاً وَ مِنْکَ حامِیاً، وَیْلای فی کُلِّ شارِقٍ وَیْلای فی کُلِّ غارِبٍ
خدایا عذر مرا بپذیر که علی در مواردی ظلمها را از من دور کرده و از من حمایت کرده، وای بر زهرا در هر صبحدمی و وای بر من در هر شبانگاهی، این اوج مظلومیت حضرت زهرا(س) را می‏رساند.
* ماتَ الْعَمَدُ وَ وَهَنَ الْعَضُدُ
تکیه گاه ما مُرد و بازوی ما سُست شد.
در برخی نسخه‏ها عُمُد جمع عمود به معنی تکیه‏گاه آمده است.
* شَکْوای إلیٰ أَبی وَ عَدْوای إِلی رَبّی
شکایتم را به پدرم و عرض حالم را به پروردگارم ارائه می‏دهم.
* اَللّهُمَّ أَنْتَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ حَوْلاً
پروردگارا تو از نظر قدرت از اینها نیرومندتر و قوی‏تر هستی.
* وَ أَشَدُّ بَأْسا وَ تَنْکیلاً
و عذاب و انتقام تو از دیگران شدیدتر است.