به چه دلیل صلوات بدون کلمه «آل محمد» ناقص است و از آن نهی

به چه دلیل صلوات بدون کلمه «آل محمد» ناقص است و از آن نهی شده است؟

پرسش

پاسخ اجمالی

صلوات بر آل محمد (ص) همراه صلوات بر پیامبر نه تنها بدعت نیست، بلکه موافق با قرآن، روایات، عقل و عرفان است؛ چون:

1. معنای بدعت آن است که چیزی که در دین نیست جزو دین دانسته شود. ما فرستادن صلوات بر آل پیامبر را بدعت نمی دانیم؛ چون در روایات پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) این مسئله آمده است.

2. خداوند تکالیفی برای بندگان خود قرار داده و در قرآن مجید به صورت کلی و اجمالی اصل وجوب و بعضی از خصوصیات آنها را بیان کرده است، اما همه جزئیات و شروط و قیود آنها را در قرآن ذکر نکرده است. برای آگاهی از تمام اجزا و جزئیات دیگر باید به سراغ مخاطبان واقعی و مفسران حقیقی قرآن؛ یعنی پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) رفت و خداوند پیامبر (ص) را مفسر و مبین قرآن قرار داد.

براین اساس وقتی پیامبر (ص) در تفسیر آیه فرموده آل را همراه من در صلوات بیاورید؛ یعنی این مطلب از قرآن فهمیده می­شود.

3. قرآن علاوه برمعنای ظاهری دارای معانی عمیق باطنی نیز هست که پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان می­توانند از آن خبر دهند و معنای ظاهری لفظ "النبی" اگرچه شامل "آل محمد" نمی شود، ولی به حسب معنای باطنی شامل آل می­شود.

4. آیات قرآن، پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان را به عنوان حقیقت واحد لحاظ می کنند. علاوه عرف و عقلا، افراد هم فکر و هم عقیده را به یک چشم می بینند و روایات زیادی هم وجود دارد که پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان از یک نور می داند. از این جهت در عرفان از این نور واحد؛ یعنی پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان تعبیر به حقیقت محمدیه و صادر نخستین می شود. با این حساب چگونه ممکن است که کسی بر پیامبر (ص) صلوات بفرستد، اما بر اهل بیت (ع) صلوات نفرستد. به عبارت دیگر، صلوات بر اهل بیت (ع) همان صلوات بر پیامبر (ص) است و هر دو از یک واقعیت حکایت می­کنند.

نکته آخر این که صلوات بر پیامبر (ص) به طور مطلق واجب نیست، بلکه تنها در موارد خاص؛ مثل تشهد نماز، واجب است. البته در جایی که صلوات واجب است ذکر "آل محمد" نیز واجب است، و در موارد مستحب، ذکر "آل محمد" نیز مستحب است و نیاوردن "آل محمد" باعث ناقص شدن صلوات خواهد شد.

پاسخ تفصیلی

برای روشن شدن پاسخ باید نکاتی را در نظر داشت:

1. بدعت؛ یعنی آنچه که در دین نیست جزو دین بدانیم. این نکته در جای خود ثابت گشته است که گفتار و رفتار پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان، جزو دین است، پس این که شما گفته اید آل محمد در قرآن نیست و بدعت است صحیح نیست؛ چون اگر هم در قرآن نیامده باشد، ولی همین که در روایات بیاید جزو دین محسوب می گردد و بدعت نخواهد بود. فقهایی هم که می گویند شهادت بر ولایت (اشهد ان علیا ولی الله) در اذان به قصد جزئیت بدعت است، منظورشان این است که دلیلی از دین (آیات و روایات) بر جزئیت نداریم.

2. تکالیف و وظایفی را که خداوند متعال برای انسان ها قرار داده است؛ مثل طهارت، نماز، روزه، حج، جهاد، خمس، زکات و ... تماماً در قرآن مجید آمده است، لکن نه با بیان تمام جزئیات، شرایط، لوازم و موانع، بلکه تنها وجوب و بعضی از اجزا و شرایط به صورت اجمالی و کلی بیان شده است؛ مثلاً اصل وجوب نماز در قرآن مجید آمده است و به بعضی از اجزا و شرایط آن؛ مثل رکوع و سجود و طهارت، نیز اشاره شده است، اما ذکر رکوع و سجود، قرائت، تسبیحات اربعه، قیام متصل به رکوع، چگونگی غسل، وضو و تیمم و... به طور کامل و با تمام خصوصیات در هیچ آیه ای بیان نشده است.

روش مسلمانان از آغاز این بوده است که برای دست یابی به این جزئیات، به محضر پیامبر (ص) شرفیاب می­شدند و از جزئیات و چگونگی انجام تکالیف سؤال می کردند و بر طبق آنچه از پیامبر (ص) می شنیدند، عمل می کردند.

در مورد "صلوات" هم همین طور بوده است که بعد از نزول آیه صلوات: "ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین امنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما"،[1] مسلمانان به حضور پیامبر اکرم (ص) شرفیاب شده و از آن حضرت کیفیت صلوات بر پیامبر (ص) را سؤال کردند و همان طوری که در روایات متعدد (متواتر) از شیعه و سنی آمده است حضرت فرمودند: بگوئید: "اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و..."[2] و بدین ترتیب مسلمانان وظیفه خود را در رابطه با صلوات متوجه گردیدند.[3]

به عبارت دیگر، وقتی خداوند پیامبرش را مبین و مفسر قرآن قرار داد،[4] بیان و تفسیر ایشان را بیان خودش می داند، و پیامبر (ص) آیه شریفه: "یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیماً"[5] را به "اللهم صلی علی محمد و آل محمد" تفسیر نمودند. نتیجه این که صلوات بر آل از خود قرآن فهمیده می شود.

3. قرآن علاوه بر معنای ظاهری دارای معانی عمیق باطنی نیز هست که پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان می توانند از آ