رودخانه های بزرگ خوزستان

رودخانه های بزرگ خوزستان

منطقه خوزستان کلیه هستی و عظمت خود را به رودخانه های متعدد که در این سرزمین جاری است مدیون می باشد. سرزمین خوزستان نه فقط دارای اراضی حاصلخیز و زرخیز رسوبی است، بلکه آبیاری این منطقه به بهترین طرق، فراهم گردیده است، بطوری که این منطقه از ادوار خیلی قدیم به مناسبت وضعیت این رودخانه ها و مجاری متعدد مقام مهم و بزرگی را در تاریخ دارا بوده است. رودخانه هایی که در جلگه خوزستان جریان دارد از آبهای کوهستان های بختیاری و لرستان و اصفهان سرچشمه گرفته و از شمال و مشرق به طرف جنوب غربی سرازیر شده و جلگه خوزستان را از آبرفتهای خود، ساخته و پرداخته کرده اند. رودهای مهمی که در این استان جریان دارند، عبارتند از :


الف) رود کارون:

نوشتار اصلی: کارون

کارون بطول ۸۵۰ کیلومتر و عرض متفاوت، از دره های تنگ عمیق، از سرچشمه تا بستر، پهن و گسترده خود؛ از بزرگترین و طویلترین رودهای ایران است. سرچشمه آن از ارتفاعات زردکوه بختیاری در جبال زاگروس (مغرب اصفهان) می باشد. کارون در طول مسیر خود بسوی غرب از تنگه ها و دره های عمیق و بستر پر پیچ و خم کوهستانی می گذرد و در راه، شعبات چندی منجمله «رود خرسان» به آن وارد می شود و در ۳۰ کیلومتری شمال شوشتر این رود قوسی زده بسوی جنوب تغییر جهت می دهد، در شمال شوشتر دو شعبه شده یکی بنام «گرگره دیگری بنام شطیط»، اولی در شرق و دومی در غرب شوشتر بسوی جنوب جریان می یابد، ولی این دو شعبه در جنوب شوشتر در محلی بنام «بندقیر» مجددا به هم ملحق می شوند. رودخانه کارون از بندقیر جریان خود را بسوی جنوب ادامه داده به جلگه خوزستان می رسد، بعد از آن از وسط جلگه و از نقاط پرجمعیت چون اهواز گذشته، در حوالی خرمشهر به دو شاخه تقسیم می شود، یک شاخه بنام «بهمنشیر»، مستقیما به خلیج فارس وارد می شود، دیگری به همان نام کارون به اروندرود می ریزد و از طریق اروندرود به خلیج فارس ملحق می‌گردد.[۱]

ب) رود گاماساب (سیمره، کرخه):

نوشتار اصلی: کرخه

رود گاماساب از حوالی کوه الوند در همدان سرچشمه می گیرد، پس از دریافت شعبانی از ملایر، تویسرکان و نهاوند از یک بستر باریک کوهستانی میگذرد و در قریه بیستون از پای بیستون عبور کرده به باختران کرمانشاه می رسد. در باختران، رود قره سو به آن ملحق می شود، پس از مشروب ساختن باختران و دریافت شعباتی چند مانند: رود «ماهیدشت» و هلیلان و کرند، وارد لرستان می شود، در لرستان در یک بستر سنگی و عمیق در پای «کبیرکوه» به جریان خود ادامه می دهد، پس از دریافت شعباتی چون، کشکان، زال، غزال رود، از بخش های چغلوندی، هرو، خرم آباد و غیره از نواحی گرمسیری لرستان، در مسیر خود به دره عمیق و بستر تنگ وارد می شود، در پل تنگ، آبشاری به ارتفاع ۴۳ متر و عرض 3 متر تشکیل می دهد. این رود در ادامه جریان خود و عبور از ایلام، ضمن دریافت شعبات چندی بسوی جلگه خوزستان پیش می رود، در قمست غربی خوزستان، قسمتی از آب آن به مصرف آبیاری می رسد و قسمتی دیگر بطرف دجله جریان می یابد، ولی قبل از آنکه به دجله برسد در باتلاقهای شرقی دجله محو می شود. گاما ساب در داخل خاک از سرچشمه تا لرستان بنام «سیمره» و از لرستان تا خوزستان به «کرخه» مشهور است. این رودخانه پس از عبور از پای پل کرخه و شوش، پیچ و خم های زیادی را طی کرده به جلگه های میان آب حمیدیه، و دشت آزادگان سرازیر می شود.[۲]

ج) رود جراحی

نوشتار اصلی: رود جراحی

رود جراحی که خود از الحاق دو رود زال و مارون در کلات شیخ تشکیل می شود، از کوه های شرقی خوزستان سرچشمه می گیرد. این رود خود به دو شاخه تقسیم می شود، یک شاخه آن بنام رود شادگان، به کارون ملحق می گردد و شاخه دیگر که همان جراحی است در خلیج خور موسی به خلیج فارس می ریزد.[۳]

د) رود دز

نوشتار اصلی: دز

سرچشمه رود دز از کوههای لرستان و استان مرکزی است و شامل آبهای معدنی بسیار و از کنارشهرستان دزفول عبور نموده و در نزدیکی هایشوشتر به شاخه شطیط وارد شده و از طریق شاخه شطیط در حوالی بندقیر به کارون ملحق می گردد. سد دز بر روی این رودخانه قرار دارد.[۴]

از دیگر رودخانه هایی که در جلگه خوزستان جریان دارند، می توان: رود هندیجان، رودخانه دورچ، رودخانه شاهپور، بالا رود، رود بهمنشیر، و اروندرود را نام برد.

منبع

↑ ایرج افشار سلطانی، نگاهی به خوزستان، نشر بلور، ص 25↑ ایرج افشار سلطانی، نگاهی به خوزستان، نشر بلور↑ ایرج افشار سلطانی، نگاهی به خوزستان، نشر بلور، ص 35↑ ایرج افشار سیستانی، نگاهی به خوزستان، نشر بلور، ص 40

ایرج ایرج افشار سیستانی، نگاهی به خوزستان: مجموعه ای از اوضاع تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی منطقه، چاپ دوم، تهران، انتشارات بلور، ۱۳۶۹