خلاصه پرسش

خلاصه پرسش

چرا سوره توبه با بسم الله شروع نشده است ؟ آیا آیاتی از این سوره حذف شده است؟ اگر امروزه آن را با بسم الله بخوانیم، اشکال دارد؟

پرسش

چرا در ابتدای سوره توبه «بسم الله الرحمن الرحیم» نیست؟ اگر امروزه آن را با بسم الله بخوانیم، اشکال دارد؟ و آیا درست است که: در نسخه ای از قرآن که در دست ابن مسعود بود در ابتدای سورۀ توبه بسم الرحمن الرحیم وجود داشته است و همچنین در حدود 157 آیه از ابتدای این سوره حذف شده و قبل از آن سورۀ توبه به بلندی سورۀ بقره بوده است؟

پاسخ اجمالی

در این که سورۀ توبه با بسم الله الرّحمن الرّحیم شروع نشده، مفسران علت هایی را ذکر کرده اند؛ مانند این که، «بسم اللَّه» برای بیان امان و مهر و رحمت است، ولی سورۀ برائت برای برداشتن و رفع امان است، از این رو بسم اللَّه در آغاز این سوره نازل نشد.

از آنجا که قرآن کریم اساس اسلام و بزرگ ترین معجزۀ الاهی برای گواه نبوّت پیامبر اکرم(ص) است و اهمیت فوق العاده ای دارد، انگیزه های فراوانی برای نقل آن در میان مسلمانان وجود داشته است و هر چیزی که برای نقلش انگیزه های بسیاری باشد طبیعی است که متواتر نقل خواهد شد و آنچه که از ابن مسعود نقل شده است خبر واحد بوده و به اعتقاد اکثر علمای شیعه و سنی قابل استناد نیست. همچنین به حکم قرآن و نیز به دلیل روایات، کم شدن بعضی از قرآن درست نیست.

امروزه نیز باید این سوره را بدون بسم الله خواند و اگر این سوره را با بسم الله به عنوان جزئی از سورۀ توبه بیاوریم، بدعت انجام داده ایم و اشکال دارد.

پاسخ تفصیلی

علت بسم الله نداشتن سورۀ توبه

در علت بسم الله نداشتن این سوره، دو پاسخ ارائه شده است:

1. این سوره، یک روش محکم و سخت را در مقابل دشمنان پیمان ‏شکن و اظهار برائت و بیزاری از آنان و اعلام جنگ با آنان، در پیش گرفته است، و نمایانگر خشم خداوند نسبت به این گروه است؛ لذا با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» که نشانه صلح و دوستی و محبت و بیان کننده صفت رحمانیت و رحیمیت خدا است، تناسب ندارد.[1] به همین جهت با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع نشده است. حضرت علی(ع) در این باره می ‏فرماید: «علت نیامدن بسم اللَّه آن است که، بسم اللَّه برای امان و رحمت است، ولی سورۀ برائت برای برداشته شدن امان، نازل شده است».[2]

2. گروهی نیز معتقدند[3] این سوره در حقیقت دنبالۀ سورۀ انفال است؛ زیرا در سورۀ انفال پیرامون پیمان ها سخن گفته شده و در این سوره پیرامون الغای پیمان های پیمان‏ شکنان بحث شده است، لذا «بسم اللَّه» در میان این دو ذکر نشده است. امام صادق(ع) نیز در روایتی می فرماید: «سوره های انفال و توبه یکی هستند».[4]

بنابراین، امروزه نیز باید این سوره را بدون بسم الله خواند و اگر این سوره را با بسم الله به عنوان جزئی از سورۀ توبه بیاوریم، بدعت انجام داده ایم و اشکال دارد، اما اگر بسم الله را به صورتی بگوییم که جزئی از این سوره محسوب نشود، اشکالی در گفتن آن نیست.

دلایل تحریف ناپذیری قرآن

در پاسخ قسمت سوم سؤال (حذف شدن بعضی از آیات سورۀ توبه) باید گفت: اگر چنین چیزی صحیح باشد به معنای تحریف قرآن است (تحریف به نقصان) در حالی که  مشهور بین مسلمانان آن است که هیچ تحریفی در قرآن صورت نگرفته است و قرآنی که امروز در دست ما است همان کتاب آسمانی است که بر پیامبر گرامی اسلام(ص) نازل شده است. دانشمندان ادله زیادی بر ردّ نظریه تحریف بیان کرده اند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

1. قرآن

قرآن در آیاتی، تحریف ناپذیری خود را بیان فرموده: «ما قرآن را نازل کردیم و ما به طور قطع نگهدار آنیم! »،[5] این آیه شریفه به صراحت دلالت دارد، قرآن از تحریف مصون است و تا ابد نیز مصون خواهد ماند و ستمگران و جباران نخواهند توانست دست خیانت به سوی آن دراز کنند و از آن بکاهند و یا برآن چیزی بیفزایند.[6]

ممکن است کسی بگوید از کجا معلوم که همین آیات، خود تحریف نشده باشد؟ پاسخ این است که، اگر این آیه تحریف شده باشد از نوع تحریف به زیاده است که هیچ یک از اندیشمندان اسلامی  آن را نپذیرفته است. حتی تحریف گرایان هم هرگز این آیات را در زمرۀ آیات تحریف شده محسوب نکرده اند. علاوه بر این، تحریف آیات مورد بحث، خلاف مقصود تحریف کنندگان را اثبات می کند؛ چه این که مقایسۀ ساختار و محتوای این آیات با آیات قبل و بعد آنها نیز نشان می دهد که آنها مجموعه ای منسجم و به هم پیوسته اند و تمام اوصاف اعجازی قرآن را دارند، به گونه ای که هیچ تردیدی در قرآن بودن آنها نیست.[7]

2. روایات

روایات فراوانی با سند صحیح وجود دارند که در صدد بیان بلندای مرتبه قرآن در زندگی انسان ها است و قرآن را معیار درستی و نادرستی اندیشه ها و روایات می شناسد و هر آنچه که با قرآن هماهنگی نداشته باشد را مردود می شمرد. با این ح