آیین سلام در دربار قاجار

«آیین سلام در دربار قاجار»




هر ساله در دربار قاجار به مناسبت‏های مختلف، مراسم سلام خاص (که در آن شاهزادگان و صاحب‏منصبان حضور داشتند) و مراسم سلام عام (که به طور عموم برگزار می‏شد) انجام می شد. این گونه سلامها در هر عصر و زمانی شرایط خود را داشته است. در دوران سی و هشت ساله سلطنت فتحعلی‏شاه، اگر فصل و هوا مناسب و شاه در تهران بود، این مراسم در ایوان تخت مرمر برگزار می‏گردید. که تشریفاتی بسیار مفصل و متنوع داشت. در این مراسم شاه بر تخت مرمر جلوس می‏نمود و از ضروریات این جلوس بر سر گذاشتن تاج کیانی, بستن بازوبندهای «دریای نور» و «تاجماه» و آویختن حمایل‏های مروارید درشت و بستن کمربند شرابه‏دار سلطنتی, شمشیر و خنجر جواهرنشان و در دست گرفتن گُرز مرصع بود. سایر وصله‏ های مرصع و جواهرنشان سلطنتی را بدست پسرها و جهانگیرخان گرجی و ابراهیم‏خان گرجی، دامادهای شاه، می‏دادند. سپر مرصع نیز مخصوص سپهدار بود که در دست می‏گرفت و همه اینها بطور نیم دایره در دور تخت شاه در جای مخصوص خود می‏ایستادند. یکی از رسوم سلام عام فتحعلی‏شاه در تخت مرمر این بود که پیشخدمت‏باشی سلام، میرزا اسماعیل، قلیان مخصوص سلام را در پهلوی تخت در دست می‏گرفت و نی پیچ آن را به دست شاه می‏داد که گاهی پکی به آن بزند. این قلیان که به «قلیان سلام» معروف است از طلا ساخته شده و تمام قسمت‏های آن با جواهر مختلف ترصیع شده است. شرکت دادن این قلیان در مراسم سلام عام نوروزی تقریباً یک امر تخطی‏ناپذیر شده بود به طوری که در دوره‏های بعد که استعمال قلیان در این‏گونه مراسم کم کم رو به منسوخ شدن نهاده بود و شاه دیگر نی پیچ آن را در دست نمی گرفت بازهم پیش خدمت باشی سلام در جای مخصوص خود قلیان بدست می‏ایستاد و این تشریفات را تا پایان مراسم به انجام می‏رسانید. از موارد قابل اشاره دیگر شرکت 4 فیل در مراسم سلام عام تخت مرمر بود، به آنها یاد داده بودند که در برابر شاه زانو زده، تعظیم نمایند. ـ مراسم سلام در دربار محمدشاه به همان شیوه ای که در دربار فتحعلی‏شاه معمول بود در ایوان تخت مرمر اجرا می‏گردید. ـ در زمان ناصرالدین شاه آیین سلام مفصل‏تر و با شکوه‏تر برگزار می‏شد. این مراسم همچون معمولِ سابق در ایوان و حیاط تخت مرمر به عمل می‏آمد. به طوری که دوستعلی‏خان معیرالممالک در یادداشت‏هایش نوشته و مراسم آن را به چشم دیده است، شاهزادگان بزرگ حامل حمایل‏های سلطنتی بودند خطیب‏الممالک و شمس‏الشعراء و مخاطب سلام، بالای حوض بیضی شکلی که در پای ایوان روی سکّو واقع بود می‏ایستادند. قدح‏های طلایی مینا کاری پر از شربت‏های گوارا در اطراف حوض می‏چیدند سمت راست ایوان مستوفی‏الممالک با جبه مفتول‏دوزی و نشان مکمل می‏ایستاد و مستوفیان زیر دستش رده می‏زدند. سمت چپ ایوان نایب‏السلطنه وزیر جنگ ایستاده و سران سپاهی به ترتیب درجه و مناسب زیر دستش صف می‏زدند. سفرا، اعضای وزارت امور خارجه دیگر اروپاییان در اتاق‏های طرفین ایوان می‏نشستند. سایر طبقات اشراف و رؤسای ایل قاجار و کشیک‏خانه و عمله در خیابانها می‏ایستادند. 4 فیل دیوانی را نیز زینت کرده و در انتهای فضای باز می‏داشتند. به محض اینکه همه کس و همه چیز در جای خود قرار می‏گرفت شاه با قدم‏های بلند وارد ایوان شده بر تخت رفته، بر صندلی مرصعی که بر روی آن می‏نهادند قرار می‏گرفت (لازم به توضیح است که این صندلی مرصع، صندلی محمدشاهی خوانده می‏شود, به دلیل آنکه محمدشاه دچار نقرس بود نشستن بر تخت برای او دشوار بوده دستور ساخت این صندلی مرصع را داده است). ناصرالدین‏شاه در مراسم سلام از این صندلی بروی تخت مرمر استفاده می‏نمود. لازم به ذکر است بعد از ساخت کاخ گلستان در این اواخر به دلیل وسعت تالار موزه یا تالار سلام, مراسم سلام در آنجا برگزار می‏گردید. - در زمان مظفرالدین‏شاه این تشریفات و مراسم محدودتر و بالاخره در دوران سلطنت محمدعلی‏شاه به دلیل عدم علاقه مردم و برگزیدگان طبقات لطف و روح سابق را نداشت و مراسم آن بسیار بی نظم و ترتیب برگزار می‏شد.

#تاریخی