سرودن به آواز خوش برکشید

سرودن به آواز خوش برکشید
که اکنون تو خوانیش داذ آفرید
زننده دگرگون بیار است رود
برآورد ناگاه دیگر سرود
که پیکار گردش همیخواندند
همی نام از آواز او راندند
بر آمد دگر باره آواز رود
دگر گونه تر ساخت بانگ سرود
همان سبز در سبز خوانی کنون
برین گونه سازند مکر و فسون

بررسی #موسیقی در #ایران باستان با وجود گستردگی و فراوانی اسامی آواها و نغمه هایی که از طریق کتاب ها و نوشته ها از وجود آنها آگاهی داریم، بسیار دشوار و سخت است. این دشواری بیشتر به این خاطر است که بازمانده های هنر موسیقی در آن دوران در حد چند نامساز، خنیاگر، لحن و نوا است و اثر ثبت شده موسیقی از روزگار باستانی ایران وجود ندارد. از سوی دیگر ماهیت محافظه کار هنر به ویژه موسیقی، پژوهنده را به این باور وا میدارد که شاید آن چه که امروزه به نام موسیقی سنتی ایران موجود است، نباید دور از لحنها و نواهای ایران باستان باشد. از موسیقی ایران افسانه هایی مانده که اکثرشان از دو آهنگساز به نام های #باربد و #نکیسا صحبت می کند.این دو متعلق به دوران سلطنت #ساسانیان بوده اند. پادشاهان ساسانی ایرانی نژاد بودند که در دوره آنها علوم و صنایع ترقی کرد. موسیقی هم در اثر ترغیب و تشویق آنها بیش از پیش رواج و رونق گرفت. اردشیر ساسانی مردم را به طبقات مختلف تقسیم کرده بود که از آن جمله موسیقی دان ها طبقه خاصی را تشکیل می دادند و در نزد او مقامی مخصوص داشتند

. ذوق ادبی و موسیقی #بهرام_گور (ورهرام )، نیز معروف است، چنانکه نوشته اند، چهار صد نوازنده و خواننده از هند به ایران آورد. در زمان او موسیقی دان ها بر سایر طبقات مقدم بودند و او به آنها بسیار محبت می کرد. بهرام گور پانزدهمین پادشاه ساسانی هنگامی که پیش از سلطنت یعنی در دوران ولیعهدی در حیره نزد نُغمان لخمی از ملوک حیره به سر می برد به دوشیزه ای خنیاگر به نام #آزاده دلبسته بود. آوازه این مهر به حدی بود که هنرمندان و نگارگران آثار خود را به این مطلب مزین می کردند. بهرام گور به مقام موسیقی دانان توجه زیاد داشت و از شنکل (shankal) فرمانروای هند خواست تا عده ای خنیاگر به دربار او اعزام دارد. گویند دوازده هزار هنرمند به ایران آمدند. نام این خنیاگران به اختلاف لوری – زوط و جاتی ذکر شده است و بعدها به لولی یا لوطی شهرت یافته و حتی به شعر حافظ شیرازی نیز راه یافتند
باربد
. باربد موسیقی دان خاص #خسروپرویز بود که در کتاب های ادبی و تاریخی مانند #شاهنامه_فردوسی و خسرو و شیرین نظامی حکایاتی از او نقل شده است. مقام او نزد خسرو تا حدی بود که هر کس حاجتی داشت مطلب خود را به وسیله او به اطلاع شاه می رساند. از جمله وقتی که اسب محبوب سلطان موسوم به «#شبدیز» مرد، کسی جرات اظهار آن را نداشت، اما باربد نغمه مخصوصی تهیه و خسرو را از حادثه آگاه کرد
. پروفسور بیلی (BAILY) در یکی ازمقالههای خود که در سال هزار و نهصد و سی و چهار نوشته شده، آورده است: «باربد از موسیقی دانان و نوازندگان به نام و از بزرگترین آهنگسازان دوران خسرو پرویز بود. بسیاری از الحان و نواهای موسیقی که هنوز بعضی از آنها با همان نام در ردیف دستگاه های موسیقی کنونی ما باقیمانده است، از ساختهها و پرداخته های او میدانند و برخی نیز اختراع مقامات را به او نسبت میدهند.میگویند باربد برای هر روز از هفته آهنگی ساخته بود که آن را هفت خسروانی میگفتند و این آهنگ های هفت گانه در کتاب های تاریخ و موسیقی به نام طرق السلوکیه مشهور است. همچنین برای هر روز از سیروز ماه، لحنی ساخته بودکه به نام «سی لحن باربد» معروف است.» در این رساله قید شده است که سازهایی نظیر دومبلک (DUMBALAK)، رباب، شیشک (SESk) ، کانار (kannar)، تنبور(TANBUR)، بربوت (BARBUT) و... از جمله سازهای موجود در ایران باستان بوده است. گفته میشود که باربد سیستم موسیقی خاصی بنا کرد که شامل هفت مقام شاهی (خسروانی)، سی لحن و سیصد وشصت دستان یا لحن مترادف روزهای هفته، ماه و سال تقویم #ساسانی بوده است. هر روز یکی از آنها را که مناسب بوده می نواخته است تا خسرو از تکرار نغمات موسیقی خسته نشود. نغمه ها و مقام های مذکور امروزه شناخته شده نیست، اما بعضی از اسامی آنها در نوشتههای الکندی، ابن زیله و نظامی ذکر شده است. نظامی اسامی سی لحن باربد را که برای سی روز ماه ساخته در کتاب خسرو و شیرین آورده و مطلب را با این شعر آغاز کرده است:ستای باربد آواز در داد#سماع ارغنون را ساز در دادنام هایی که نظامی در خسرو و شیرین آورده، معلوم نیست نغمات اختراعی باربد باشد اما چون نام اغلب آنها فارسی خالص است و دیگران هم همین نام ها را کم و بیش از او ذکر کرده اند، می توانبا حدس نزدیک به یقین گفت که این نغمات یادگار دوره ساسانی است.
نغمه هایی از قبیل: #گنج_باداور، آرایش خورشید، مشگدانه، نیمروز،