هنوز و بعد بیش از شصت سال از انتشار کتاب ای اچ کار دربار

هنوز و بعد بیش از شصت سال از انتشار کتابِ ای اچ کار درباره‌ی داستایفسکی گمان می‌کنم این کتاب جزو بهترین‌هاست. بارها این کتاب را خوانده‌ام. اولین بار در سال‌های دانشجویی چاپ نخست‌اش را که نشرِ طرحِ نو درآورده بود دست گرفتم و یادم می‌آید تا تمام نشد از جای‌ام تکان نخوردم. ساعت‌ها حظ مطلق از خواندنِ یک بیوگرافی تحلیلی از نویسنده‌ای که رساله‌ی «تاریخ چیست؟»‌اش بسیار خوانده می‌شد آن سال‌ها و البته تاریخ‌نگاری‌اش درباره‌ی انقلاب روسیه. در این سال‌ها آثار بسیار خوبی درباره‌ی داستایفسکی به فارسی درآمده. برخی مانند شاه‌کار باختین تخصصی هستند و برخی مانند کتاب تراوایا عامه‌خواه‌تر. اما این کتاب با ترجمه‌ی درجه اولِ خشایار دیهیمی هنوز یکی از بهترین‌هاست. تصویری از زنده‌گی، نوشتن و تاثیر این نویسنده‌ی روس در این کتاب وجود دارد که تلاش می‌کند بسیار انسانی باشد. ادوارد هَلِت کار (ای. اچ. کار) یک نظریه‌پرداز بسیار مهم در حوزه‌ی تاریخ‌نگاری‌ست. او برعکس بسیاری از تاریخ‌پردازان انگلیسی دوران خود نگاهی نوتاریخی داشت و معتقد بود تاریخ را باید در خود رخ‌دادهای تاریخی جست نه بیرونِ آن. این جمله‌ی او که مورخ جزیی از تاریخ است نه بیرونِ آن یکی از رئوس مهم دیدگاه‌های او بود و دقیقن با همین نگاه کتاب کم‌نظیرش را درباره‌ی داستایفسکی نوشت. کتابی که تلاش می‌کند با یافتن انواعِ علت‌های رفتاری و فکری نویسنده و رابطه‌اش با زمانه او را «روایت» کند. گرایش‌های ضد علم‌گرای ای. اچ. کار در نگاه تاریخی‌ست که باعث می‌شود او داستایفسکی را نه یک مهره یا قطعه در دلِ تاریخ بلکه انسانی بیانگارد که در عین حضور در روند تاریخ خود نیز قسمتی از آن را می‌سازد. برای این روایت او مدام به نامه.ها، یادداشت‌های نویسنده و البته گزارش‌های دیگران و البته رمان‌های نویسنده مراجعه می‌کند و همین شکل خاص در تاریخ‌نگاری اوست که سوژه را به شدت زنده می‌کند. او نه افسانه‌پرداز است، نه می‌خواهد برای داستایفسکی «قصه»‌هایی شگرف بسازد بلکه تمام تلاش‌اش را می‌کند تا او را در بازه‌ی زمانی خود و با توجه به «واقعیت»‌های موجود روایت کند. بعد سال‌ها که نشر نو این کتاب را چند سال پیش تجدیدچاپ کرد فهمیدم نه‌تنها کهنه نشده بلکه هنوز در ساختن تصویر چندگانه‌ی نویسنده‌ی روس کم‌همتاست. کار با خون‌سردی داستایفسکی را روایت می‌کند و همین کتاب را کم‌نظیر کرده برای انواع مخاطبان. همین جمله‌ی کوتاه شاید یکی از بهترین توصیف‌ها باشد درباره‌ی او « جهان داستایفسکی جهانی بسیار ابتدایی‌تر و بسیار بسیط‌تر از جهانی است که ما در آن زندگی می‌کنیم».