جشن سده، دهم بهمن ماه

جشن سده، دهم بهمن ماه


یکی از جشنهای بزرگ ایرانی در کنار #نوروز و #مهرگان جشن سده است که در روز دهم بهمن ماه برگزار می شد. این جشن تا قرنها پس از اسلام نیز، در ایران رواج داشت و امروزه در برخی از نقاط ایران و تاجیکستان، افغانستان و هند برگزار می گردد.

در مورد واژه «سده» اغلب پژوهشگران آن را با عدد 100 پیوند می دهند و توجیه می کنند. چنان که ابوریحان بیرونی می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است. و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شبها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به دست می‌آید
(50 شب و 50 روز) و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان #کیومرث (پدر نخستین در روایت ایرانی) درست صد تن شدند و نیز آمده: شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید.» استاد مهرداد بهار، واژه سده را با ریشه سانسکریت sand و شکل اوستاییsatha به معنی آشکار شدن و ظهور و پیدا شدن در ارتباط می داند و جشن سده را نیز ادامه یلدا و بزرگداشت چهلمین روز تولد یا آشکار شدن خورشید دانسته است. (جستاری چند...، 241) سده در معنای ظهور شاید با مفهوم ظهور آتش نیز در پیوند باشد که روایت فردوسی است. (👈 🏻 ادامه)

استاد مهرداد بهار در کتاب «پژوهشی در اساطیر ایران» بر این باور است که در اوستا، سخنی از جشن سده (و همچنین نوروز و مهرگان) به میان نیامده است و بنابراین باید آنها را از جشنهای ملی بسیار کهن ایرانیان، وحتی اقوام پیش_آریایی دانست که بعدها با آیینهای دینی نیز پیوند یافته است. (بهار، 495) «این اعتیاد همراه با سومریان به بین النهرین برده شدند و دو عید ازدواج مقدس و #آکیتی را پدید آوردند که بعدها در بین النهرین به صورت عیدی واحد در آغاز سال در آمد ولی در نجد ایران همچنان تا دروه اسلامی، به صورزت دو عید جداگانه بر قرار ماند.» (همان، 496)

جشن سده نیز مانند #چهارشنبه_سوری با افروختن آتش در شامگاه نهم بهمن، آغاز می گردید و تا صبح ادامه می یافت. درباره پیوند سده با آتش، روایت فردوسی در شاهنامه گویاست: هوشنگ ـ پادشاه پیشدادی، روزی در دامنه کوه ماری دید و چون سنگ برداشت تا به او بزند، به سنگ خورد و جرقه‌ای زد و آتش پدیدار شد، و به مناسبت #کشف_آتش آن روز را جشن گرفتند و سده یادگار آن جشن است.

برآمد به سنگ گران سنگ خرد
همان و همین سنگ بشکست گرد

فروغی پدید آمد از هر دو سنگ
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ

نشد مار کشته ولیکن ز راز
ازین طبع سنگ آتش آمد فراز

جهاندار پیش جهان آفرین
نیایش همی کرد و خواند آفرین

که او را فروغی چنین هدیه داد
همین آتش آنگاه قبله نهاد

بگفتا فروغیست این ایزدی
پرستید باید اگر بخردی

شب آمد برافروخت آتش چو کوه
همان شاه در گرد او با گروه

یکی جشن کرد آن شب و باده خورد
سده نام آن جشن فرخنده کرد

در ادبیات فارسی گذشته، از برگزاری جشن سده تا آغاز حمله مغول در قرن هفتم هجری، اشعار و نوشته های زیادی در دست است و از سده هفتم به بعد، این آیین رو به کاستی و خاموشی نهاده است و به صورت محلی برگزار می گردد.




#جشن_های_ایرانی
#جشن_سده

منابع:
پورداوود و همکاران، جشن سده، نشریه شماره 2 انجمن ایرانشناسی.
مهرداد بهار، جستاری چند در تاریخ و فرهنگ ایران
مهرداد بهار، پژوهشی در اساطیر ایران
جهانگیر اوشیدری، دانشنامه مزدیسنا
شاهنامه فردوسی، چاپ مسکو
لغت نامه دهخدا