بیتردید یکی از عمیقترین روایتهایی که خواندهام تا امرو

بی‌تردید یکی از عمیق‌ترین روایت‌هایی که خوانده‌ام تا امروز درباره‌ی کُشتارهای استالین. «روحِ ناآرام» نوشته‌ی آدام هاکس‌چایلد چیزی فراتر از آمار و اعداد است. او در آخرین ماه‌های حکومت شوروی برای تحقیق درباره‌ی اردوگاه‌های مرگ از جمله منطقه‌ی نفرین‌شده‌ی «کولیما» به آن‌جا می‌رود و آدم‌های متعددی را ملاقات و روایت‌هاشان را ثبت می‌کند. و دست‌آخر خودش را به کولیما می‌رساند و تماشای بازمانده‌ها. از گورهای دست‌جمعی تا اردوگاه‌های متروک. از انبوه استخوان‌هایی که از زیر خاک بیرون آمده‌اند تا آخرین نشانه‌ها. او با برخی طرف‌داران استالین هم حرف می‌زند که معتقدند کسی مثل او باید بازگردد! تا اعضای انجمن‌هایی که در حالِ بررسی میلیون‌ها پرونده‌ی اعدامی‌ها و مُرده‌گان دوران استالین هستند برای اعاده‌ی حیثیت از آن‌ها. او پسر کامنف را می‌یابد پسر یکی از پنج مردی که همراه لنین شوروی را ساخت و بعد استالین حذف‌اش کرد. دختر یکی از فرمانده‌هان ارشد اردوگاه مرگی را می‌یابد که پدرش انبوهی جنازه را زیر اردوگاه دفن کرد و چند دهه بعد طی یک سال این جنازه‌های اغلب سالم از زیر خاک بیرون آمدند... نویسنده یک سوال مهم مطرح می‌کند و آن این‌که آیا بدون‌ همراهی یک ملت استالین و بِریا و ژدانف و... می‌توانستند بیست میلیون نفر را از بین ببرند؟ این پرسش محور اصلی جست‌و‌جوهای نویسنده و روزنامه‌نگار کارکُشته است. او انبوهی از زندانیانی را می‌یابد که در زمان نوشته‌شدن کتاب هنوز زنده بودند و در زندان استالین زنده مانده بودند. برخی‌شان در روز مرگ استالین گریه هم‌ کرده بودند. هاکس‌چایلد نشان می‌دهد که در روسیه همه حتا نسل‌های بعد خوش دارند خود و پدران و مادران‌شان را «قربانی» بدانند. آن‌ها حاضر نیستند بپذیرند آن‌ها هم ممکن است مقصر باشند. با سکوت‌شان. به قول آنا آخماتوآ که می‌گوید هفت صد ساعت روبروی دفتر لوبیانکا در صف ایستاد طی ماه‌ها اما هیچ‌کس حاضر نشد او را دل‌داری دهد. نویسنده مانند هانا آرنت و البته آیزایا برلین معتقد است تا زمانی که یک ملت از آن‌چه بر او رفته احساس تقصیر نکند از استبداد خلاص نمی‌شود. کتاب با این نگاه به آرشیوهای کا‌.گ.ب می‌رود و اتفاقی چند پرونده را می‌خواند. به مناطق شمالی می‌رود و از اضمحلال عمیقی روایت می‌کند که انگار تمامی ندارد. «روحِ سرگردان» مخاطب را با مفهومی مواجه می‌کند که آن استبدادپذیری‌ست. این‌که مدام نسل‌های مختلف خود را بی‌گناه بدانند. انگار استالین به تنهایی بیست میلیون نفر را کشته. و تازه بسیاری هم معتقدند او در جریانِ اعدام‌ها نبوده! تطهیر... بخوانید این کتاب را...