زبان آسی

#زبان_آسی


یکی از مهمترین زبان های رایج در منطقه قفقاز ، « زبان آسی » ، از زبان های مهم #ایرانی میباشد. قفقاز ناحیه ای کوهستانی است که میان دریای کاسپین و دریای سیاه واقع شده است و از جنوب به ایران و ترکیه متصل است و از شمال به روسیه محدود است. قفقاز به دو بخش قفقاز شمالی و جنوبی تقسیم میشود. قفقاز شمالی اکنون جزیی از روسیه است و شامل چند جمهوری خودگردان ازجمله « اوستیای شمالی یا آلانیا » است. قفقاز جنوبی هم شامل جمهوری های تازه استقلال یافته آذربایجان ، ارمنستان و گرجستان است. بخش های اصلی قفقاز جنوبی و داغستان که تا زمان قاجاریه بخشی از خاک ایران بودند ، در زمان فتحعلی شاه قاجار و طی جنگ های ایران و روس به روسیه تزاری الحاق شدند.

اصطلاح « زبان های ایرانی » در دانش زبانشناختی ، به گروهی از زبان ها و لهجه ها اطلاق میشود که از نظر ویژگی های زبانی وجوه مشترک دارند. در این نامگذاری معیارهای زبان شناختی مدنظر است ، نه مرزهای جغرافیایی یا سیاسی کنونی ایران. زبان های ایرانی شاخه ای از گروه زبان های « هندوایرانی » است که این خود یکی از ده شاخه اصلی خانواده زبانی بزرگ « هندواروپایی » است. زبان های ایرانی به سه چهار دوره : پروتو ایرانی ، ایرانی باستان ، ایرانی میانه و ایرانی نو ، تقسیم میشوند.

زبان های ایرانی نو به دو بخش اصلیِ غربی و شرقی تقسیم میشوند. از مهمترین زبان های ایرانی غربی که تقسیم بندی گسترده ای دارند : پارسی ، بلوچی ، لری ، کردی ، تاتی ، تالشی ، مرکزی ، زازا و ... . زبان های ایرانی شرقی « همه در بیرون از مرزهای کنونی ایران » قرار دارند و در منطقه وسیعی از قفقاز تا ترکستان چین رواج دارند. آسی با دو گویش « ایرونی » و « دیگوری » در قفقاز ، از مهمترین زبان های ایرانی شرقی است.

زبانی آسی که آن را « اوستیک » نیز مینامند ، یکی از مهمترین زبان های ایرانی نو شرقی و در عین حال غربی ترین زبان این گروه است با حدود ۷۰۰ هزار گویشور. که عمدتا در بخش های مرکزی ناحیه #قفقاز ، یعنی در « جمهوری خودگردان #اوستیای_شمالی » در فدراسیون #روسیه ، و در « ناحیه خودگردان #اوستیای_جنوبی » در جمهوری #گرجستان ، بسر میبرند. در بخش های دیگری از گرجستان و همچنین در #ترکیه ، زبان آسی ، گویشورانی دارد.

آسی آخرین بازمانده گویش های ایرانی شمال شرقی ( #سکایی-#سرمتی ) است که در روزگار باستان در نواحی گسترده ای از جنوب روسیه بدان ها سخن میگفته اند. زبان آسی امروزه دو گویش دارد : دیگوری Digoron یا آسی غربی و ایرون Iron یا آسی شرقی که زبان اکثریت این قوم است. هرچند که گویش ایرونی جمعیت بیشتری دارد ،‌ اما گویش دیگوری از نظر آوایی و دستوری کهنتر از ایرونی است.

از آنجایی که زبان آسی بسیاری از ویژگی های زبان های کهن ایران را ، مانند حالات صرفی اسم ، به کار بردن پیشوندهای متعدد برای افعال ، صرف فعل به شیوه زبان های ایرانی ، غلبه پسوند بر پیشوند که از ویژگی های ایرانی باستان است و ... تاکنون حفظ کرده است ، از بدوی ترین و محافظه کارترین زبان های ایرانی نو بشمار می آید و تنها زبان ایرانی نویی است که از زبان پارسی تاثیر نپذیرفته است.

زبان آسی به خاطر ارتباط فرهنگی و زبانی طولانی با اقوام همسیایه ، وام واژه های قفقازی ، روسی و ترکی زیادی را بکار میبرد ، اما افعال اصلی ، واژگان اندام بدن ، شمارگان ، واژگان خویشاوندی و ... همه ریشه ایرانی دارند و به آسانی قابل تشخیص اند.

زبان آسی ، آنچنان ویژگی های ایرانی کهن را حفظ کرده است که بسیاری از واژگان آن همانند زبان باستانی اوستایی ( هزاره دوم پیش از میلاد ) است. برای نمونه در زبان آسی به دل میگویند zærdæ که همان zered اوستایی است و واژه دل امروزی برگرفته از همین واژه اوستایی است. و یا در اوستایی vās یعنی خروشیدن ، فریاد زدن و در آسی wast هم یعنی غریدن ، اما امروزه در پارسی چنین فعلی وجود ندارد. همچنین ویژگی های شرقی بودن خود را حفظ کرده است ، هرچند که در غرب جغرافیای ایران است.

مردم اوستیا ، سرزمین خود را « ایرستان » مینامند ، برای نمونه ما میگوییم اوستیای جنوبی ، ولی خودشان میگویند « Хуссар Ирыстон ﺧﻮﺳّﺂﺭ ﺍﯾﺮِﺋﺴﺘﻮﻥ ». که ایرستون یا ایرستان دارای واژه « ایر » که بیان کننده مردمان ایرانی است ، میباشد.

دانستنی است که زبان یاسی ( ﻣﺠﺎﺭﯼ : jász ، ﺍﻧﮕﻠﯿﺴﯽ : Jassic ) ﮔﻮﯾﺸﯽ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﺳﯽ بوده که در گذشته در « مجارستان » ، گویشورانی داشته ، ولی امروزه زبان یاسی درمیان مردمان یاس ، از بین رفته است. ﻣﺮﺩﻡ ﯾﺎﺳﯽ ﺍﺯ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽﺗﺒﺎﺭ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻤﻼﺕ ﭘﯽﺩﺭﭘﯽ ﻣﻐﻮﻝﻫﺎ ﻭ ﺗﺎﺗﺎﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﮐﻮﻣﺎﻧﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﻣﺠﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﮐﻮﭼﯿﺪﻧﺪ. ﺷﺎﻩ ﻣﺠﺎﺭ، ﺑﻼﯼ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺁﻥﻫﺎ ﺭﺍ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﯾﻮﺭﺵﻫﺎﯼ ﻣﻐﻮﻝ ﻭ ﺗﺎﺗﺎﺭ ﯾﺎﺭﯼ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ.

ﺩﺭ ﺧﻼ