دِزفول شهری است در نیمروز (جنوب) باختری ایران و مرکز شهرس

دِزفول شهری است در نیمروز (جنوب) باختری ایران و مرکز شهرستان دزفول که در کنار رودخانه دز و در بخش‌های جلگه‌ای استان خوزستان گسترده شده‌است. گستردگی آن نزدیک به ۴۷۶۲ کیلومتر مربع است.

این شهر در دامنه‌های زاگرس میانی جای دارد و پیشینه تاریخی آن به زمان ساسانیان باز می‌گردد ولی پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین‌های امپراتوری‌های ایلام و هخامنشیان به شمار می‌رفته‌است.
فرهنگ مردم دزفول را می توان آمیزه ای از فرهنگ کهن خوزستان و ایلات لر دانست. این شهر در ۷۲۱ کیلومتری تهران و ۱۵۵ کیلومتری اهواز جای دارد.شهرستان دزفول دارای زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای بوده و زیستبوم سرسبز آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار بسیار دلپذیر است. این شهرستان با زیستبوم زیبای جلگه‌ای-کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران می‌باشد.

نام شناسی

«دزپل» یا «دژپل» را در گویش بومی دزفیل و دسفیل گویند و عربی شده آن دزفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پل در کنار آن بر روی رود دز برای پدید آوردن پیوند میان پایتخت تازه (جندی شاپور) و شوشتر بنیان نهاده شد. دژ به معنی سنگر و سکوی دیدبانی می‌باشد و چنین برمی‌آید که نام دزفول یا دزفیل از نام دژ ساخته شده در کنار پل گرفته شده‌است. گفتنی است یکی از محله‌های کهن شهر دزفول روناش است، (در سده چهارم هجری قمری شهر دزفول به قصر روناش نیز نامور بوده‌است)، که در دست راست رود دز جای داشته و هنوز ویرانه‌هایی به همین نام نمودار است.

کلمه "دزفول"برگردان عربی واژه "دژپل" یا "دژپوهل" می باشد.(پل را در زبان پهلوی پوهل می گفته اند.) واژه پل از پلی که توسط مهندسان ایرانی و رومی در قرن 4 میلادی به امر شاپور اول ساسانی به منظور برقراری ارتباط میان پایتخت جدید یعنی گندی شاپور و شوشتر ساخته شده بود،اخذ گردیده است.این پل هم اکنون نیز پا برجاست و با نام پل قدیم شناخته می شود.

لذااحتمالاً نام دزفول یا دژپل از همان نام پل مشتق شده است. و دز نیز به معنی قلعه است و منظور دژی است که عده ای نگهبان و مأمور برای حفاظت پل در آن زندگی میکردند. چنانچه پس از دوران انحطاط شوش و نیز خرابی جندی شاپور,برخی مردم این دو شهر به اطراف این دژ پناه آوردند و خانه هایی ساختند و به تدریج شهر به وجود آمده است.

ابن سرابیون در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین خوزستان می نویسد:دزفول یعنی دژ پل که منظور قلعه پل باشد که در کنار رودخانه دز در جنوب شهر سابق جندی شاپور جا دارد و نیز معروف است که می گویند به فرمان شاپور اول ساخته شده است.که به همین مناسبت آن شهر نیز به همین نام موسوم گردید.

شهر دزفول در اواخر قرن 6 هجری به نام(دز پول)اشتهار داشته است. در برخی از کتب نام قدیم رودخانه را "زاب یا جندی شاپور"هم نامیده اند. برخی از جغرافی دانان و نیز مورخین نام این شهر را روناش و قصر روناش ذکر کرده اند و چنین استنباط می شود که در قرن چهارم هجری چون ساختمانهای شهر دزفول در دو طرف رودخانه دز گسترش یافته اند پس در قسمت شرقی آن قلعه یا دژ قرار گرفته و قسمت غربی رودخانه به نام روناش معروف بوده است.

ابن بطوطه دزفول را "دسبول" نامیده و می نوسد :"از دروازه های شهر یک دروازه به طرف خشکی و بقیه به طرف رودخانه باز میشود.در دوطرف رودخانه باغها قرار دارد.عمق رودخانه زیاد است..."

کهارت می نویسد:"قصر الروناش از محله قلعه فعلی(جای همان دژ باستانی)تا مسجد جامع دزفول را دربرمیگرفت.در قرون 11 و10میلادی (سوم وچهارم هجری)این شهر را القنطره (پل)یا القنطره الرومی(پل رومی) می نامیدند."

چون روناش و دزفول در دو سوی رودخانه ساخته شده بود,بعضی این دو قسمت را دو شهر جداگانه شمرده و برخی هر دو را دو محله از یک شهر انگاشته اند.

نام های دزفول در گذر تاریخویرایش

قصر روناش(Gasr-o-Rovnas):ابوعبداله یاقوت بن عبداله حموی رومی بغدادی در کتاب معروف معجم البلدان پیرامون قصر روناش چنین نوشته است:"روناش شهرستانی از خوزستان است و جایی است که امروز دزپول گفته می شود."
روناش (Rovnas):این نام تا اوایل قرن دهم ه.ق رواج داشته است تا اینکه سرانجام در سال 914 ه.ق در دوره صفویه و در زمان شاه اسماعیل اول دگرگونی یافته و رعناش (Ranas) گردیده است. در حال حاضر نیز برآمدگیهای ساحل غربی دز را رعناRana))میگویند که(ش) آخر آن حذف گردیده است.
دزفول(dezful): این نام از قرن 7 ه.ق در کتابها دیده می شود و تا کنون نیز به این نام مشهور می باشد.