اسلام ایرانیان

اسلام ایرانیان ۱۹
ناراضی بودن مردم‏ حقیقت این است که مهمترین عامل شکست حکومت ساسانی را باید ناراضی بودن ایرانیان از وضع دولت و آیین و رسوم اجحاف آمیز آن زمان دانست. این نکته از نظر مورخین شرقی و غربی مسلّم است که رژیم حکومت و اوضاع اجتماعی و دینی آن روز به قدری فاسد و خراب بود که تقریباً همه مردم از آن ناراضی بودند. این نارضایی ناشی از جریانهای چند سال اخیر بعد از خسرو پرویز نبود، زیرا اگر روح مردمی به اساس یک رژیم یا یک آیین خوشبین باشد، نارضایی موقت سبب نمی‏شود که هنگامی که دشمن مشترک رو می‏آورد آن مردم نجنگند. برعکس، اگر روح ملی زنده باشد هرچند اوضاع ظاهر خراب باشد، در این گونه مواقع ملت خود را جمع و جور می‏کند، اختلافات داخلی را کنار می‏گذارد و یکدست به دفع دشمن مشترک می‏پردازد، همچنانکه نظیر آن را در تاریخ زیاد دیده‏ایم. معمولًا هجوم دشمن سبب اتحاد بیشتر و از میان رفتن اختلافات داخلی می‏شود، اما این به شرطی است که یک روح زنده در آن مملکت- که از مذهب یا حکومت آنان سرچشمه بگیرد- وجود داشته باشد. در عصر خودمان می‏بینیم که اعراب با آنهمه اختلافات و تفرقه‏ها که در میانشان هست و استعمار هم آن را دامن می‏زند، وجود دشمن مشترک یعنی اسرائیل عامل وحدت آنها شده است؛ قوای آنان را تدریجاً جمع و جور می‏کند، شعور آنها را یکدست می‏کند. این خود دلیل است که یک روح زنده در این ملت وجود دارد. اجتماع آن روز ایران یک اجتماع طبقاتی عجیبی بود با همه عوارض و آثاری که در این گونه اجتماعات هست، تا آنجا که حتی آتشکده‏های طبقات مختلف با هم فرق داشت. فرض کنید که میان ما مساجد اغنیا از مساجد فقرا جدا باشد؛ چه روحی در مردم بیدار می‏شود؟! طبقات بسته بود، هیچ کس حق نداشت از طبقه‏ای وارد طبقه دیگر بشود، کیش و قانون آن روز هرگز اجازه نمی‏داد که یک بچه کفشدوز و یا کارگر بتواند باسواد بشود؛ تعلیم و تعلم تنها در انحصار اعیان زادگان و موبدزادگان بود.