ی کسانی که ایمان آوردهاید از خدا بپرهیزید و با صادقان ب

ی کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.
معنای صدق

واژه «صادقین» جمعِ «صادق» از ماده « ص ـ د ـ ق» است. صدق در لغت به معنای مطابقت حکم با واقع است[۱] و گفتاری را که با واقعیت خارجی مطابقت دارد، گفتار صادق گویند. از آنجا که به عقیده، نیت و عزم و اراده نیز «قول» می‌گویند، این موضوعات نیز به صدق و راستی توصیف می‌شوند. بر این اساس کسی که عقیده‌ او با واقعیت مطابقت دارد یا ظاهر و باطنش با یکدیگر سازگار و همراهند، او در عقیده، نیت و اراده‌ خود صادق است.[۲] زمخشری از مفسران اهل سنت گوید: صادقین کسانی‌اند که در دین خدا از نظر عقیده، گفتار و رفتار صادق‌اند.[۳]
مصداق صادقین

نظر مفسران درباره اینکه «صادقین» چه کسانی‌اند و چه ویژگی‌های دارند، مختلف است. گفته شده مراد از صادقین کسانی‌اند که اوصاف یادشده در سوره بقره آیه۱۷۷ [۴] را دارند [۵] یا کسانی‌اند که در آیه۲۳ [۶] سوره احزاب از آنان یاد شده است [۷] یا مهاجران‌اند که در آیه هشتم سوره حشر صادقین نامیده شده‌اند. [۸]

برخی از مفسران نیز با استناد به قرائت عبداللّه بن مسعود کلمه «‌مع‌» (با) در این آیه را به معنای «‌مِن‌» (از) دانسته‌اند؛ یعنی مؤمنان باید پرهیزکار و راستگو باشند.[۹]

در میان احادیث شیعه و سنی نیز آمده است مراد از صادقین، علی (ع) یا علی و اصحاب او یا علی و اهل بیتش[۱۰] یا محمد(ص) و اهل بیتش هستند.[۱۱] در عین حال بسیاری از روایات شیعه، صادقین را به ائمه اهل بیت (ع) تفسیر کرده‌اند.[۱۲]

شیخ صدوق از امیرمؤمنان روایت کرده است:

«‌وقتی آیه صادقین نازل شد فردی از پیامبر(ص) پرسید: آیا صادقین عام است یا خاص؟ پیامبر(ص) پاسخ داد: کسی که مأمور به همراهی با صادقین شده است، عام است و همه مؤمنان را شامل می‌شود؛ ولی صادقون، خاص است و به برادرم علی(ع) و دیگر جانشینان من تا روز قیامت اختصاص دارد ».[۱۳]

اهل‌بیت‌

باور شیعه این است که مراد از صادقین در آیه مورد نظر، پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصوم (ع)اند و اینکه در برخی روایات فقط نام علی (ع) آمده، به سبب آن است که او نخستین پیشوای معصوم مسلمانان پس از رسول اکرم (ص) است.

در نقد دیگر نظریه‌ها گفته شده اگرچه در برخی از آیات قرآن، مؤمنان با عنوان «‌صادقین‌» خوانده شده‌اند؛ ولی این بدان معنا نیست که مراد از صادقین در این آیه نیز آنان باشند؛ چون مقصود از صادقین کسانی‌اند که عالی‌ترین مرتبه صدق را دارا باشند و این مقام را فقط افراد معصوم دارند. به قرائت عبداللّه بن مسعود نیز این اشکال وارد است که اگرچه کلمه «‌مع‌» در ادبیات عرب به معنای «‌من‌» به کار رفته، چنین کاربردی رایج نیست و نیاز به دلیل دارد؛ در حالی که چنین دلیلی در اینجا وجود ندارد. همچنین این قرائت را افراد کمی روایت کرده‌اند و غیر قابل اعتماد است.[۱۴]

دلیل باور شیعه

دلیلی که برای نظر شیعه آورده‌اند، به دو گونه بیان شده است:

علامه حلی در شرح کلام محقق طوسی که آیه «وَکونُوا مَعَ الصّادِقین» را از دلایل امامت علی (ع) دانسته، گفته است: :::«‌خداوند متعال به بودن با صادقین‌ امر کرده است و مقصود از صادقین‌ کسانی‌اند که صادق‌بودن‌شان معلوم است و این فقط در مورد معصوم تحقق می‌یابد؛ زیرا نمی‌توان از صادق‌بودن غیر معصوم آگاه شد و بنابر اجماع مسلمانان، در میان اصحابِ پیامبر (ص) غیر از علی (ع) کسی معصوم نیست».[۱۵]
فخر رازی از مفسران بزرگ اهل سنت آیه مورد بحث را دلیل عصمت صادقین‌ دانسته و گفته است:

«جمله «یا أیها الّذینَ آمنوا اتَّقُوا اللّه» مؤمنان را به رعایت تقوای الهی دستور داده و از آنان خواسته که با صادقین‌ باشند. از این معلوم می‌شود مؤمنان معصوم نیستند و برای در امان بودن از خطا، باید از کسانی پیروی کنند که از خطا به دور باشند و آنان صادقین‌‌اند و چون این مطلب (خطاپذیری مؤمنان) در همه زمان‌ها تحقق دارد، پس در همه زمان‌ها نیز باید معصوم وجود داشته باشد تا مؤمنان از او پیروی کنند.»

فخر رازی در ادامه می‌گوید:

«پیروی از معصوم در صورتی ممکن است که انسان او را بشناسد. در غیر این صورت دستور به پیروی از او تکلیف به چیزی است که از قدرت انسان خارج است و چون ما انسان مشخصی را به‌عنوان معصوم نمی‌شناسیم، فقط «‌مجموع امت‌» باقی می‌ماند که مصداق صادقین باشند و مؤمنان باید از آنان پیروی کنند».[۱۶]

سخن فخر رازی در اینکه مقصود از «‌صادقین‌» افراد معصوم‌اند، استوار است؛ اما اینکه مصداق آن را «‌اجماع امت‌» بیان کرده، نادرست است؛ زیرا اولاً مسائلی که امت اسلامی بر آن اجماع کنند، اندک است و نمی‌تواند راهگشای مسلمانان در احکام دینی باشد؛ ثانیاً اگر اجماع امت، شامل فرد معصوم نباشد، همچنان این احتمال وجود دارد که خطا کنند؛ ثالثاً با مراجعه به آیا