امام صادق (علیه السلام) : کسی که برای تأمین معاش و مایحتا

امام صادق (علیه السلام) : کسی که برای تأمین معاش و مایحتاج زندگی خانواده‌اش تلاش کند، مانند رزمنده‌ای است که در راه خداوند (جَلّ جَلالُه عَظُمَ شَأنُه) می‌جنگد‌ 📚 وسایل الشیعه جلد ۱۷ صفحه‌ی ۶۷

«مشاوره» در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. قرآن کریم در آیاتی به این اهمیت می‌پردازد. آن‌جا که می‌فرماید: «وَ الَّذینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری‏ بَیْنَهُمْ...»؛[3] و آنان که دعوت پروردگارشان را پاسخ می‌‏گویند و نماز می‌‏گزارند و کارشان بر پایه مشورت با یکدیگر است... .
با توجه به معنای مشاوره، معنای این آیه چنین می‏شود؛ مؤمنان کسانی هستند که برای هر کاری که می‌‌‏‌خواهند انجام دهند، در باره آن مشورت می‌‏کنند؛ برای به دست آوردن و استخراج رأی صحیح، دقت به عمل می‌‏آورند، و به این منظور به صاحبان عقل مراجعه می‏‌کنند.
براساس نظر برخی از مفسران کلمه «شورا» مصدر است، و معنای آیه چنین می‌شود؛ کار مؤمنان شورا در میان خودشان است.[4]
این نکته قابل توجه است که طبق این معنا، مشورت یک برنامه مستمر در میان مؤمنان به حساب می‌آید، نه کاری زودگذر و موقت. قرآن می‌‏گوید همه کارهای آنها در میانشان با مشاوره است. جالب این‌که خود پیامبر اسلام(ص) با این‌که عقل کل بوده و با مبداء وحی ارتباط داشت، در مسائل مختلف اجتماعی و اجرایی؛ در جنگ و صلح و امور مهم جامعه، به مشورت با یاران می‌‏نشست، تا برای مردم الگو باشد؛ چرا که برکات مشورت از زیان‌های احتمالی آن به مراتب بیشتر است. حضرتشان بویژه برای رأی افراد تأثیرگذار ارزش خاصی قائل بود، تا آن‌جا که گاهی از رأی خود برای احترام آنها، صرفنظر می‌نمود، چنان‌که نمونه آن‌را در جنگ «احد» مشاهده کردیم.
بنابر این می‌‏توان گفت: یکی از عوامل موفقیت پیامبر(ص) در پیشبرد اهداف اسلامی همین موضوع بود.
قرآن کریم در آیه دیگر خطاب به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید در کارهای مربوط به جامعه اسلامی با مردم مشورت کن، حتی کسانی که اشتباهاتی در گذشته داشتند آنها را مورد عفو قرار ده، برایشان درخواست بخشش کن و آنها را در کارها مورد مشورت خویش قرار ده: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر»؛[5]به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم‏] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگ‌دل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‏‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش طلب کن! و در کارها، آنان‌را مورد مشورت قرار ده!
اصولاً مردمی که کارهای مهم خود را با مشورت و صلاح ‏اندیشی یکدیگر انجام می‌دهند، و صاحب‌‏نظران آنها به مشورت می‌‌‏‌نشینند، کمتر گرفتار لغزش می‌‌‏شوند.
بر عکس افرادی که گرفتار استبداد رأی هستند و خود را بی‌نیاز از افکار دیگران می‌‏دانند- هر چند از نظر فکری فوق العاده باشند- غالباً گرفتار اشتباهات بزرگی می‌‌‏شوند. از این گذشته استبداد رأی، شخصیت مردم را از بین برده، افکار را متوقف می‌‌‌‏سازد، و استعدادهای آماده را نابود می‌‌‏‌کند، و به این ترتیب بزرگ‌‌ترین سرمایه‌‏‌های انسانی یک ملت از دست می‌‌‌‏رود.
به علاوه کسی که در انجام کارهای خود با دیگران مشورت می‌‌‏کند، اگر مواجه با پیروزی شود کمتر مورد حسد واقع می‌‌‏گردد؛ زیرا دیگران پیروزی وی را از خودشان می‌‌‏دانند و معمولاً انسان نسبت به کاری که خودش انجام داده حسد نمی‌‌‏ورزد و اگر احیاناً مواجه با شکست گردد، زبان اعتراض و ملامت و شماتت مردم بر او بسته است؛ زیرا کسی به نتیجه کار خودش اعتراض نمی‏‌کند، نه تنها اعتراض نخواهد کرد، بلکه دلسوزی و غم‌خواری نیز می‌‌‏کند.
از یکی دیگر از فوائد مشورت این است که انسان ارزش شخصیت افراد و میزان دوستی و دشمنی آنها را با خود درک خواهد کرد و این شناسایی راه را برای پیروزی او هموار می‏‌کند و شاید مشورت‌های پیامبر(ص) با آن قدرت فکری و فوق العاده‌‌‏ای که در حضرتش وجود داشت، به دلیل مجموع این جهات بود.[6]
بنابر این، از نگاه قرآن یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی اصل «شورا» و «مشاوره» است که بدون آن، همه کارها ناقص است. یک انسان هر قدر از نظر فکری نیرومند باشد نسبت به مسائل مختلف تنها از یک یا چند بعد می‌‏‌‌نگرد؛ لذا ابعاد دیگر بر او مجهول می‌‌‏‌ماند، اما هنگامی که مسائل در شورا مطرح گردد و عقل‌‌ها و تجارب و دیدگاه‌‌های مختلف به کمک هم بشتابند، مسائل کاملاً پخته و کم عیب و نقص می‌‌‏گردد، و از لغزش دورتر است؛ از این‌رو پیامبر اکرم(ص) می‌‌فرماید: « ما من رجل یشاور أحدا إلا هدی إلی الرشد»؛[7] هیچ‌کس در کارهای خود مشورت نمی‌‌‏کند، مگر این‌‌که به راه راست و مطلوب هدایت می‌‌‏شود.

پی نوشت :

[1]. المفردات فی غریب القرآن، ص 469
[2