ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ( Ancient warfare ) ،
ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ( Ancient warfare ) ،
ﺍﺷﺎﺭﺓ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺷﺮﻭﻉِ
ﺛﺒﺖ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺻﻮﺭﺕ
ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﭘﺎﯾﺎﻥِ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ
ﺍﺭﻭﭘﺎ ﻭ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ، ﺍﻏﻠﺐ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ
ﺳﻘﻮﻁ ﺭﻭﻡ ﺩﺭ 476 ﻡ، ﻭ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ
ﺑﯿﺰﺍﻧﺲ - ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼ ﺭﻭﻡ ﺷﺮﻗﯽ - ﺩﺭ
ﺟﻨﻮﺏ ﻏﺮﺑﯽ ﺁﺳﯿﺎ ﻭ ﻣﺮﺯﻫﺎﯼ ﺷﻤﺎﻝ
ﺁﻓﺮﯾﻘﺎ ﻭ ﺁﻏﺎﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ
ﻫﻔﺘﻢ . ﺩﺭ ﭼﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ
ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺍﻓﺰﺍﯾﺶ ﻧﯿﺎﺯِ ﺭﻭﺯﺍﻓﺰﻭﻥ ﻧﻘﺶ
ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺷﻤﺎﻝ
ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﭘﻨﺠﻢ ﻭ ﺁﻏﺎﺯ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺎﻧﮓ (Tang )
ﺩﺭ ﺳﺎﻝ 618 ﺳﻨﺠﯿﺪ . ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺩﻭﺭﻩ
ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎ ﺯﻭﺍﻝ ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭ ﮔﻮﭘﺘﺎ (Gupta )
( ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﺷﺸﻢ) ﻭ ﺁﻏﺎﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﺍﺯ ﻗﺮﻥ ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽﺭﺳﺪ. ﺩﻭﺭﻩ
ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﮊﺍﭘﻦ ﺭﺍ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﮔﺴﺘﺮﺵِ
ﻓﺌﻮﺩﺍﻟﯿﺴﻢ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﮐﺎﻣﺎﮐﻮﺭﺍ
(Kamakura ) ﺩﺭ ﻗﺮﻥ 13-12 ﺩﺭ ﻧﻈﺮ
ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ.
ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺑﯿﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﯾﺦ
( prehistoric ) ﻭ ﺩﻭﺭﻩ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ
ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶ ﻓﻨﯽِ ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﯽ
ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ . ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺩﻭﻟﺖ -ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﻭ
ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼﻫﺎ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ
ﭼﺸﻤﮕﯿﺮﯼ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺗﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ
ﮔﺬﺍﺷﺖ. ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺩﺭ ﺑﯿﻦﺍﻟﻨﻬﺮﯾﻦ، ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ
ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎﺯﺍﺩ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﮐﺎﻓﯽ ﺩﺳﺖ ﺯﺩﻧﺪ
ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﻧﺨﺒﮕﺎﻥ ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻤﺎﻡ
ﻭﻗﺖ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺭﺍ ﺷﮑﻞ
ﺑﺪﻫﺪ . ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺨﺶ
ﺍﻋﻈﻢ ﻧﯿﺮﻭﻫﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯ ﺑﻮﺩﻧﺪ،
ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺍﺯ ﻫﺮ
ﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﻭﯼ ﺯﻣﯿﻦﻫﺎﯼ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﮐﺎﺭ
ﮐﻨﻨﺪ، ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﻣﺮ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮﺩ .
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ، ﺍﺭﺗﺶﻫﺎﯼ ﻣﻨﻈﻢ ﻭ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ
ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵ
ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ.
ﺍﯾﻦ ﺍﺭﺗﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺮﺍﯼ
ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ
ﻓﺰﺍﯾﻨﺪﺓ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﺵ ﮐﻨﺪ. ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺩﺭ
ﺍﺭﺗﺶﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺍﻭﻟﯿﻪ، ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ
ﺳﻼﺡﻫﺎﯼ ﮐﻤﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺰﻩ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ
ﺍﯾﻦ ﺳﻼﺡﻫﺎ، ﻫﻤﺎﻥ ﺷﮑﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪِ
ﺳﻼﺡﻫﺎﯼ ﺩﻭﺭﻩ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺑﺮﺍﯼ ﺷﮑﺎﺭ
ﺑﻮﺩ . ﺍﺭﺗﺶﻫﺎﯼ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺩﺭ ﻣﺼﺮ ﻭ ﭼﯿﻦ ﺑﻪ
ﺩﻧﺒﺎﻝ ﯾﮏ ﺍﻟﮕﻮﯼ ﻣﺸﺎﺑﻪِ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﭘﯿﺎﺩﻩ
ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻧﺒﻮﻩ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﺎ ﮐﻤﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺰﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ.
ﻫﯿﭻ ﺧﻂ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺭﺍ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻥ ﻣﯿﺎﻥ
ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻭ ﻗﺮﻭﻥ ﻭﺳﻄﺎﯾﯽ
ﮐﺸﯿﺪ . ﺳﻮﺍﺭﻩ ﻧﻈﺎﻡﻫﺎﯼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻭ
ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﺤﺎﺻﺮﺓ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ
ﻣﺨﺼﻮﺹ ﭘﺮﺗﺎﺏ (trebuchet ) ﮐﻪ ﺍﺯ
ﻭﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯼ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﻗﺮﻭﻥ
ﻭﺳﻄﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ
ﺍﻭﺍﺧﺮ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻧﺪ.
ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﺓ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ، ﺩﺭ
ﻣﯿﺎﻥ ﻋﺼﺮ ﺁﻫﻦ ( Iron Age ) ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ
ﺍﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽِ ﺳﻮﺍﺭﻩ ﻧﻈﺎﻡﻫﺎ (ﻭ
ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﻫﺎﯼ ﺟﻨﮕﯽ)،
ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﺩﺭﯾﺎﯾﯽ (ﺩﺭﯾﺎﯾﯽ ﻣﺮﺩﻡ ) ( Sea
Peoples) ، ﻭ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮ
ﺍﺳﺎﺱ ﻓﻠﺰ ﮐﺎﺭﯼ ( metallurgy) ﺁﻫﻨﯽ ﮐﻪ
ﺍﺟﺎﺯﺓ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺍﻧﺒﻮﻩ ﺳﻼﺡﻫﺎﯼ ﻓﻠﺰﯼ ﻭ
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺠﻬﯿﺰﺍﺕ ﺍﺭﺗﺶ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺍﺋﻤﯽ
ﻣﯽﺩﺍﺩ، ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ . ﺍﻭﻟﯿﻦ ﻗﺪﺭﺕ ﻧﻈﺎﻣﯽ
ﺑﻪ ﻣﺰﯾﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﺁﻭﺭﯼ،
ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﺁﺷﻮﺭﯼ ( Neo-Assyrian
Empire ) ﺑﻮﺩ، ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﯼ ﺍﺯ ﮐﻨﺘﺮﻝ
ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺟﺪﯾﺪ ﺩﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻭﻟﯿﻦ
«ﻗﺪﺭﺕ ﺟﻬﺎﻧﯽ» ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮﺵ
ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ﮐﻞ ﻫﻼﻝ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ ( Fertile
Crescent) (ﺑﯿﻦﺍﻟﻨﻬﺮﯾﻦ، ﺷﺮﻕ ﻣﺪﯾﺘﺮﺍﻧﻪ
ﻭ ﻣﺼﺮ) ﺩﺳﺖ ﺯﺩﻧﺪ .
ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ( Chariots )
ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺭﻭ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺑﻮﺩﻧﺪ،
ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻬﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﭼﺮﺍ ﮐﻪ
ﻗﺪﺭﺕﻫﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻗﯽ
ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺷﻮﺭﺵﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ
ﺳﺮﮐﻮﺏ ﮐﻨﻨﺪ. ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺭﺍﻩ ﺣﻞ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ
ﺍﻣﺮ، ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺍﺯ
ﺣﺪﻭﺩ 1800 ﻕ . ﻡ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮﺍﺭ
ﮔﺮﻓﺖ . ﮔﺎﻭ ﻭ ﺍﻻﻍ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺍﯾﻦ
ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ، ﺁﻥﻫﺎ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ
ﻋﺒﻮﺭ ﺳﺮﯾﻊ ﺍﺯ ﺍﺭﺍﺿﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺴﻄﺢِ
ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ . ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ
ﮐﺎﻓﯽ ﺳﺒﮏ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ
ﺭﺍﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﻭﺭ ﺑﺎﺷﻨﺪ .
ﺍﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺳﺎﻝ 2100 ﻕ . ﻡ،
ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺳﺐﻫﺎ
ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪ ﺑﻮﺩ ﺑﻪ ﺯﻭﺩﯼ ﺑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﯾﻦ
ﺍﺟﺎﺯﻩ ﺭﺍ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻠﻮ ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺍﺯ
ﺍﺳﺐﻫﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﻨﺪ، ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺳﺮﻋﺖ ﻭ
ﻗﺪﺭﺕ ﺯﯾﺎﺩﺷﺎﻥ، ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺭﺍ ﮐﺎﺭﺁﻣﺪﺗﺮ ﮐﺮﺩﻩ
ﺑﻮﺩ . ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺷﺒﯿﻪ
ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺰﺍﯾﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﻭﺍﻗﻌﯿﺖِ
ﺳﺒﮏ ﺑﻮﺩﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻘﺪﺍﻥ ﺯﺭﻩ،
ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﺪ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺑﻪ ﺷﺪﺕ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ
ﻧﯿﺰﻩﻫﺎ ﺁﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ .
ﻗﺪﺭﺕ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻭﺳﯿﻠﻪ
ﺩﻭﮐﺎﺭﻩ - ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﺣﻤﻞ ﻭ
ﻧﻘﻞ ﻭ ﻫﻢ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ-، ﺑﻪ ﺳﻼﺡ ﻣﻬﻢ ﻭ
ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﺮﺩﻡِ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ 2
ﻫﺰﺍﺭﻩ ﺳﺎﻝ ﻕ . ﻡ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ . ﺍﺭﺍﺑﻪ
ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻂ ﺩﻭ ﻣﺮﺩ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ
ﻣﯽﺷﺪ : ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ
ﻧﯿﺮﻭﻫﺎﯼ ﺩﺷﻤﻦ ﺗﯿﺮﺍﻧﺪﺍﺯﯼ ﻣﯽﮐﺮﺩ، ﺩﺭ
ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮﻝ
ﻭﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺧﺖ . ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺯﻣﺎﻥ،
ﺍﺭﺍﺑﻪ ﻫﺎﯼ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ ﺣﻤﻞ
ﭘﻨﺞ ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ. ﻣﯿﺰﺍﻥ ﺍﺛﺮﺑﺨﺸﯽ
ﺍﯾﻦ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩﯼ
ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﭼﯿﻦ، ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﺡ
ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻭ ﻣﻬﻢِ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺎﻧﮓ (Shang )
ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ، ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽﺩﺍﺩ ﺗﺎ
ﺩﺭ ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ .
ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﺎﻧﮏﻫﺎﯼ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ ﺑﺎ
ﮐﺎﺭﮐﺮﺩﻫﺎﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﻼﺕ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺩﺭ
ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻧﺒﺮﺩ، ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ،
ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﯾﺎﺩﺁﻭﺭ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ
ﺁﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮﺗﺮ ﻭ ﺷﮑﻨﻨﺪ
ﺍﺷﺎﺭﺓ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺷﺮﻭﻉِ
ﺛﺒﺖ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺻﻮﺭﺕ
ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﭘﺎﯾﺎﻥِ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ
ﺍﺭﻭﭘﺎ ﻭ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ، ﺍﻏﻠﺐ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ
ﺳﻘﻮﻁ ﺭﻭﻡ ﺩﺭ 476 ﻡ، ﻭ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ
ﺑﯿﺰﺍﻧﺲ - ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼ ﺭﻭﻡ ﺷﺮﻗﯽ - ﺩﺭ
ﺟﻨﻮﺏ ﻏﺮﺑﯽ ﺁﺳﯿﺎ ﻭ ﻣﺮﺯﻫﺎﯼ ﺷﻤﺎﻝ
ﺁﻓﺮﯾﻘﺎ ﻭ ﺁﻏﺎﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ
ﻫﻔﺘﻢ . ﺩﺭ ﭼﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ
ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺍﻓﺰﺍﯾﺶ ﻧﯿﺎﺯِ ﺭﻭﺯﺍﻓﺰﻭﻥ ﻧﻘﺶ
ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺷﻤﺎﻝ
ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﭘﻨﺠﻢ ﻭ ﺁﻏﺎﺯ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺎﻧﮓ (Tang )
ﺩﺭ ﺳﺎﻝ 618 ﺳﻨﺠﯿﺪ . ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺩﻭﺭﻩ
ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎ ﺯﻭﺍﻝ ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭ ﮔﻮﭘﺘﺎ (Gupta )
( ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﺷﺸﻢ) ﻭ ﺁﻏﺎﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﺍﺯ ﻗﺮﻥ ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽﺭﺳﺪ. ﺩﻭﺭﻩ
ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﮊﺍﭘﻦ ﺭﺍ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﮔﺴﺘﺮﺵِ
ﻓﺌﻮﺩﺍﻟﯿﺴﻢ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﮐﺎﻣﺎﮐﻮﺭﺍ
(Kamakura ) ﺩﺭ ﻗﺮﻥ 13-12 ﺩﺭ ﻧﻈﺮ
ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ.
ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺑﯿﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﯾﺦ
( prehistoric ) ﻭ ﺩﻭﺭﻩ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ
ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶ ﻓﻨﯽِ ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﯽ
ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ . ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺩﻭﻟﺖ -ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﻭ
ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼﻫﺎ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ
ﭼﺸﻤﮕﯿﺮﯼ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺗﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ
ﮔﺬﺍﺷﺖ. ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺩﺭ ﺑﯿﻦﺍﻟﻨﻬﺮﯾﻦ، ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ
ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎﺯﺍﺩ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﮐﺎﻓﯽ ﺩﺳﺖ ﺯﺩﻧﺪ
ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﻧﺨﺒﮕﺎﻥ ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻤﺎﻡ
ﻭﻗﺖ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺭﺍ ﺷﮑﻞ
ﺑﺪﻫﺪ . ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺨﺶ
ﺍﻋﻈﻢ ﻧﯿﺮﻭﻫﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯ ﺑﻮﺩﻧﺪ،
ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺍﺯ ﻫﺮ
ﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﻭﯼ ﺯﻣﯿﻦﻫﺎﯼ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﮐﺎﺭ
ﮐﻨﻨﺪ، ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﻣﺮ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮﺩ .
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ، ﺍﺭﺗﺶﻫﺎﯼ ﻣﻨﻈﻢ ﻭ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ
ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵ
ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ.
ﺍﯾﻦ ﺍﺭﺗﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺮﺍﯼ
ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ
ﻓﺰﺍﯾﻨﺪﺓ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﺵ ﮐﻨﺪ. ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺩﺭ
ﺍﺭﺗﺶﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺍﻭﻟﯿﻪ، ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ
ﺳﻼﺡﻫﺎﯼ ﮐﻤﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺰﻩ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ
ﺍﯾﻦ ﺳﻼﺡﻫﺎ، ﻫﻤﺎﻥ ﺷﮑﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪِ
ﺳﻼﺡﻫﺎﯼ ﺩﻭﺭﻩ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺑﺮﺍﯼ ﺷﮑﺎﺭ
ﺑﻮﺩ . ﺍﺭﺗﺶﻫﺎﯼ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺩﺭ ﻣﺼﺮ ﻭ ﭼﯿﻦ ﺑﻪ
ﺩﻧﺒﺎﻝ ﯾﮏ ﺍﻟﮕﻮﯼ ﻣﺸﺎﺑﻪِ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﭘﯿﺎﺩﻩ
ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻧﺒﻮﻩ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﺎ ﮐﻤﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺰﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ.
ﻫﯿﭻ ﺧﻂ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺭﺍ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻥ ﻣﯿﺎﻥ
ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻭ ﻗﺮﻭﻥ ﻭﺳﻄﺎﯾﯽ
ﮐﺸﯿﺪ . ﺳﻮﺍﺭﻩ ﻧﻈﺎﻡﻫﺎﯼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻭ
ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﺤﺎﺻﺮﺓ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ
ﻣﺨﺼﻮﺹ ﭘﺮﺗﺎﺏ (trebuchet ) ﮐﻪ ﺍﺯ
ﻭﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯼ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﻗﺮﻭﻥ
ﻭﺳﻄﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ
ﺍﻭﺍﺧﺮ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻧﺪ.
ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﺓ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ، ﺩﺭ
ﻣﯿﺎﻥ ﻋﺼﺮ ﺁﻫﻦ ( Iron Age ) ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ
ﺍﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽِ ﺳﻮﺍﺭﻩ ﻧﻈﺎﻡﻫﺎ (ﻭ
ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﻫﺎﯼ ﺟﻨﮕﯽ)،
ﺟﻨﮓﻫﺎﯼ ﺩﺭﯾﺎﯾﯽ (ﺩﺭﯾﺎﯾﯽ ﻣﺮﺩﻡ ) ( Sea
Peoples) ، ﻭ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮ
ﺍﺳﺎﺱ ﻓﻠﺰ ﮐﺎﺭﯼ ( metallurgy) ﺁﻫﻨﯽ ﮐﻪ
ﺍﺟﺎﺯﺓ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺍﻧﺒﻮﻩ ﺳﻼﺡﻫﺎﯼ ﻓﻠﺰﯼ ﻭ
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺠﻬﯿﺰﺍﺕ ﺍﺭﺗﺶ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺍﺋﻤﯽ
ﻣﯽﺩﺍﺩ، ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ . ﺍﻭﻟﯿﻦ ﻗﺪﺭﺕ ﻧﻈﺎﻣﯽ
ﺑﻪ ﻣﺰﯾﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﺁﻭﺭﯼ،
ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﺁﺷﻮﺭﯼ ( Neo-Assyrian
Empire ) ﺑﻮﺩ، ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﯼ ﺍﺯ ﮐﻨﺘﺮﻝ
ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺟﺪﯾﺪ ﺩﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻭﻟﯿﻦ
«ﻗﺪﺭﺕ ﺟﻬﺎﻧﯽ» ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮﺵ
ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ﮐﻞ ﻫﻼﻝ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ ( Fertile
Crescent) (ﺑﯿﻦﺍﻟﻨﻬﺮﯾﻦ، ﺷﺮﻕ ﻣﺪﯾﺘﺮﺍﻧﻪ
ﻭ ﻣﺼﺮ) ﺩﺳﺖ ﺯﺩﻧﺪ .
ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ( Chariots )
ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺭﻭ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺑﻮﺩﻧﺪ،
ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻬﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﭼﺮﺍ ﮐﻪ
ﻗﺪﺭﺕﻫﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻗﯽ
ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺷﻮﺭﺵﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ
ﺳﺮﮐﻮﺏ ﮐﻨﻨﺪ. ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺭﺍﻩ ﺣﻞ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ
ﺍﻣﺮ، ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺍﺯ
ﺣﺪﻭﺩ 1800 ﻕ . ﻡ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮﺍﺭ
ﮔﺮﻓﺖ . ﮔﺎﻭ ﻭ ﺍﻻﻍ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺍﯾﻦ
ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ، ﺁﻥﻫﺎ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ
ﻋﺒﻮﺭ ﺳﺮﯾﻊ ﺍﺯ ﺍﺭﺍﺿﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺴﻄﺢِ
ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ . ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ
ﮐﺎﻓﯽ ﺳﺒﮏ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ
ﺭﺍﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﻭﺭ ﺑﺎﺷﻨﺪ .
ﺍﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺳﺎﻝ 2100 ﻕ . ﻡ،
ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺳﺐﻫﺎ
ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪ ﺑﻮﺩ ﺑﻪ ﺯﻭﺩﯼ ﺑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﯾﻦ
ﺍﺟﺎﺯﻩ ﺭﺍ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻠﻮ ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺍﺯ
ﺍﺳﺐﻫﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﻨﺪ، ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺳﺮﻋﺖ ﻭ
ﻗﺪﺭﺕ ﺯﯾﺎﺩﺷﺎﻥ، ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺭﺍ ﮐﺎﺭﺁﻣﺪﺗﺮ ﮐﺮﺩﻩ
ﺑﻮﺩ . ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺷﺒﯿﻪ
ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺰﺍﯾﺎﯾﺶ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﻭﺍﻗﻌﯿﺖِ
ﺳﺒﮏ ﺑﻮﺩﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻘﺪﺍﻥ ﺯﺭﻩ،
ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﺪ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺑﻪ ﺷﺪﺕ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ
ﻧﯿﺰﻩﻫﺎ ﺁﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ .
ﻗﺪﺭﺕ ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻭﺳﯿﻠﻪ
ﺩﻭﮐﺎﺭﻩ - ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﺣﻤﻞ ﻭ
ﻧﻘﻞ ﻭ ﻫﻢ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ-، ﺑﻪ ﺳﻼﺡ ﻣﻬﻢ ﻭ
ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﺮﺩﻡِ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ 2
ﻫﺰﺍﺭﻩ ﺳﺎﻝ ﻕ . ﻡ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ . ﺍﺭﺍﺑﻪ
ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻂ ﺩﻭ ﻣﺮﺩ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ
ﻣﯽﺷﺪ : ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ
ﻧﯿﺮﻭﻫﺎﯼ ﺩﺷﻤﻦ ﺗﯿﺮﺍﻧﺪﺍﺯﯼ ﻣﯽﮐﺮﺩ، ﺩﺭ
ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮﻝ
ﻭﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺧﺖ . ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺯﻣﺎﻥ،
ﺍﺭﺍﺑﻪ ﻫﺎﯼ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ ﺣﻤﻞ
ﭘﻨﺞ ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ. ﻣﯿﺰﺍﻥ ﺍﺛﺮﺑﺨﺸﯽ
ﺍﯾﻦ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩﯼ
ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﭼﯿﻦ، ﺍﺭﺍﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﺡ
ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻭ ﻣﻬﻢِ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺎﻧﮓ (Shang )
ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ، ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽﺩﺍﺩ ﺗﺎ
ﺩﺭ ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ .
ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﺎﻧﮏﻫﺎﯼ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ ﺑﺎ
ﮐﺎﺭﮐﺮﺩﻫﺎﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﻼﺕ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺩﺭ
ﻣﯿﺪﺍﻥ ﻧﺒﺮﺩ، ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ،
ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﯾﺎﺩﺁﻭﺭ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺭﺍﺑﻪﻫﺎ
ﺁﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮﺗﺮ ﻭ ﺷﮑﻨﻨﺪ
۹.۳k
۱۳ مرداد ۱۳۹۵
دیدگاه ها (۶)
هنوز هیچ دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.