بررسی سیزده به در و بی ربطی آن به داستان استر

بررسی سیزده به در و بی ربطی آن به داستان استر:

تا اینجای کار به بررسی داستان استر و داستان های تحریف شده از آن پرداختیم، دیدیم که داستان استر اصلا به عنوان یک واقعه تاریخی قابل اثبات نیست و بیشتر شبیه به یک افسانه می ماند و همچنین داستان های تحریف شده از آن هم هیچ پشتوانه ای ندارند. پس به سادگی می توان گفت این داستان با این شرایط نمی تواند دلیل جشن سیزده به در باشد. اما در این بخش به بررسی خود سیزده به در می پردازیم.

شاید موضوع نحس بودن سیزده از مواردی است که تحریف کنندگان را بر آن داشته است تا سیزده به در را به قتل عام ایرانیان ارتباط دهند! آنها می گویند برای آنکه نیاکان ما در معرض نابودی قرار داشتند خانه های خود را ترک می کنیم و به همین دلیل این روز نحس شده است. اما باید بررسی شود موضوع نحس بودن سیزده از کی و چگونه شکل گرفته است؟! نکته آنجاست که با بررسی منابع مربوط به دوران باستان اثری از نحس بودن سیزده مشاهده نمی شود.

وقتی به دنبال پیشینه سیزده به در برویم در می یابیم که در کتاب‌های تاریخی پیش از قاجار اشاره‌ی مستقیم و دقیقی به وجود جشن سیزده به در نشده است و این موضوع، گمانه زنی هایی ایجاد می کند که این جشن، با دوره باستان پیوندی ندارد. اما فراگیر بودن این جشن در میان مردم و همچنین سابقه وجود جشن های گوناگون در ایران باستان، ما را به این نتیجه می رساند که ممکن است این جشن یادگاری از دوران کهن باشد.

به هر حال در منابع باستانی اشاره هایی به روز سیزدهم ماه داریم. در گاهشماری ایرانی هر روزِ ماه یک نام ویژه دارد و نام روز سیزدهم، «تیر» (تیشتر) است. در آیین زرتشتی روز سیزدهم متعلق به تیر، ایزد باران می باشد و این ایزد جایگاه والایی در این آیین دارد. در یشت های اوستا بخشی هم مختص این ایزد است و تیشتر یشت نام دارد. (تقضلی، ص ۵١) در این یشت از نبرد تیشتر با اپوش، دیو خشکسالی و پیروزی این ایزد بر او و نتایج حاصل از آن سخن به میان می آید. (تفضلی، ص ۵١) از نکات درخور توجه در این یشت اشاره به تیراندازی آرش (بند های ۶، ٧، ٣٧ و ٣٨) است و این قدیمی ترین منبعی است که در آن نام این قهرمان آمده است (تفضلی، ص ۵۲) پس روز سیزدهم در فرهنگ ایرانی روز فرخنده ای محسوب می شود و در منابع مربوط به دوران باستان از روز سیزدهم به نیکی یاد شده است.

اما وقتی به صورت ویژه درباره «سیزدهم فروردین» در منابع جستجو می کنیم باز هم اشاره به فرخندگی این روز شده است. در آثارالباقیه بیرونی جدولی برای سعد یا نحس بودن روز ها وجود دارد که در آن از سیزدهم فروردین با عنوان «سعد» یاد شده است (بیرونی، ص ٣۵٩)

مشهور است که واژه ی «سیزده به در» به معنای «در کردن نحسی سیزده» است. اما وقتی به معانی واژه ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه می توان داشت. «در» به جای «دره و دشت» می تواند جایگزین شود، به عنوان مثال علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می داند. این موضوع از این بیت شاهنامه هم آشکار می شود:

چو هر دو سپــاه اند آمد ز جای

تو گفتی که دارد در و دشت پای

یکی از معانی واژه «به»، «طرف و سوی» می باشد. مانند اینکه می گوییم «به فروشگاه» می رویم. پس با نگاهی کلی می توان گفت واژه «سیزده به در» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» می باشد که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را می دهد.

یکی از فرضیه های معقول درباره جشن سیزده به در این است که ایرانیان پس از دوازده روز از نوروز که به یاد دوازده ماه از سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می روند و شادی می کنند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان می رسانند.

در منابع ایرانی اثری از داستان استر نمی بینیم و همچنین اثری هم از نحس بودن عدد سیزده و روز سیزدهم فروردین وجود ندارد. هیچ کجا نقل نشده است که سیزدهم فروردین ناشی از حادثه روز پوریم بوده است. فقط در دوران معاصر با این نظریه روبرو می شویم که گویندگان این موضوع اکثر اوقات با تحریف کردن داستان به نتیجه می رسند.

نکته بعدی این است که اصلا تاریخ پوریم با جشن سیزده به در هماهنگ نیست. بنا به گفته کتاب استر اتفاقات پوریم در سیزدهم و چهاردهم ماه اذار می افتد (استر، ۹). باید توجه داشت که مبنای تقویم یهودی با مبنای گاهشماری خورشیدی متفاوت است و ماه اذار بیشتر نزدیک به اسفند ماه است. یعنی به عبارتی معمولا این جشن قبل از نوروز برگزار می شود.

به عنوان مثال جشن پوریم در سال ١٣۹٠ خورشیدی در ١٧ اسفند ماه، در سال ١٣٩١ خورشیدی در ۵ اسفند ماه و در سال ١٣٩۲ در ۲۴ اسفند ماه برگزار شده است (Hebcal Jewish Calendar, Purim). می دانیم که جشن سیزده به در هر ساله در روز سیزدهم فروردین برگزار می شود