خودشناسی

هفت طبقه انسانیت
آدمی جز دل خویشتن نیست و همه حالات و اعمال و مقامات بشری برخاسته از دل اوست و درجات دل. و دل آدمی هفت وادی یا طبقه و بطن دارد که بواسطۀ معرفت نفس قابل کشف و فتح است. و کل عالم هستی نمایش هفت طبقۀ دل انسان است : جهان مادون جمادی، جهان جمادی، جهان نباتی، جهان حیوانی ، جهان شیطانی، جهان ملکوت و جهان الهی. و لذا
هفت درجه از دل و انسان وجود دارد :
انسان مادون جمادی، انسان جمادی، انسان نباتی، انسان حیوانی، انسان شیطانی ، انسان ملکوتی و انسان الهی .
همه این مقامات در آن واحد در هر بشری حضور دارد ولی هر بشری در آن واحد و در هر مرحله از زندگی و تکامل خود مقیم در یکی از این مقامات وجود است . انسانهائی که دلشان از سنگ هم سخت تر است .
انسانهائی که چون سنگ هستند .
انسانهائی که چون گیاهانند.
انسانهائی که حیوان صفت هستند.
انسانهائی که در جهان شیاطین زندگی می کنند و در تسخیر شیاطین هستند .
انسانهای ملکوتی و انسان الهی که همنشین با خداست .
و انسانی که همنشین با خداست و خلیفۀ خداست ، سائر جهانها را زیر پای خود و تحت سلطه و نظر خود دارد و این عرش دل است.

همه این نوع و درجات انسانی در قرآن مذکور است. البته هر یک از این مقامات در بطن خود دارای درجات فرعی است و همچنین مراحل انتقالی از مقامی به مقامی دگر وجود دارد. در بطن هر یک از این طبقات می توان به یاری معرفت و جهاد دینی رشد و نمو نمود ولی برای جهش از طبقه ای به طبقه ای دگر جز به یاری یک پیر طریقت ممکن نیست. بدینگونه مراتب معرفت نفس و معراج نفسانی مترادف با مراتب جهان بینی و جهان شناسی است.
از کتاب دائرة المعارف عرفانی،جلد دوم،صفحه 239