مفهوم بداء از نظر شیعه

مفهوم بداء از نظر شیعه

از آیات و روایات استفاده می شود که علم به همه ی پدیده ها به صورتی که عیناً در خارج تحقق می یابد در مخلوقی شریف و متعالی به نام « لوح محفوظ » منعکس است و نیز الواح نازل تری هست که حوادث را به صورت ناتمام و
مشروط، منعکس می سازد و کسانی که بر آنها اشراف یابند اطلاعات محدودی به دست می آورند که مشروط و قابل تغییر است. از این لوح به لوح محو و اثبات یا بداء نام برده می شود. (10)
توضیح این که؛ « بداء » در لغت به معنای ظهور بعد از خفا است (11) و در قرآن نیز به همین معنا لغوی استعمال شده است. (12) در اصطلاح، بدای در تکوین، نظیر « نسخ » در تشریع است و از دو معنا برخوردار است: 1. پدیدار شدن رأی جدید برای خداوند که پیش از این آگاهی نداشته، و سپس به آن پی برده باشد این معنا باطل و نسبت دادن آن به خدای تبارک و تعالی محال و ممتنع است؛ زیرا لازمه ی این معنا، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: « إنَّ الله لَم یَبدُ له من جهل (13)؛ همانا خداوند بدایی به دلیل جهل برایش نیست »؛ 2. جدید شدن « رأی » و پدیدار ساختن امری برای مردم که در گذشته بر ایشان پنهان بوده است؛ یعنی این امر را خداوند از ازل می دانسته و از همان آغاز به همین شکل جدید که پدیدار گشته مقدّر داشته است، ولی به جهت مصلحتی که مقام تکلیف آن را ایجاب می کرد برای مدتی آن را از مردم مخفی داشته و سپس در موقع خود آشکار
نموده است، این معنا معقول و قابل پذیرش است. (14)
امام صادق (علیه السّلام) در همین باره فرمود: علم خداوند دو گونه است: « علم مکنون و مخزون که جز خودش کسی نمی داند که خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، دیگری علمی که به فرشتگان و انبیا آموخته است و ما نیز بدان آگاهیم ». (15) بنابراین؛ علمی که « بداء » از آن نشأت می گیرد، لوح محفوظ است و علمی که بداء بدان تعلق می گیرد « لوح محو و اثبات » است. (16)
بنا به گفته ی بسیاری از مفسران، « لوح محفوظ (17) » و « کتاب مبین (18) » یکی هستند و مقصود از لوح محفوظ (ام الکتاب) و کتاب مبین، همان علم ازلی الهی است که مقدّرات در آن ثابت و غیرقابل تغییر است. بر خلاف لوح محو و اثبات، که سرنوشت و تقدیر هر چیزی در آن ثبت شده است، لکن هیچ کدام از این تقدیرات ثابت نیست، بلکه همه ی آنها جنبه اقتضایی دارند.
10. « لِکُلِّ أجل کِتابٌ یمحو اللهُ ما یشاءُ و یُثبِت و عِندهُ أمُّ الکتابِ »؛ برای هر زمان و دوره ای کتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات می کند و أم الکتاب تنها نزد او است؛ رعد، 38 و 39.
11. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 1، ص 172.
12. « و بدا لهم من الله مالم یکونوا یحتسبون »؛ و از سوی خدا برای آنها اموری ظاهر می شود که هرگز گمان نمی کردند؛ زمر، 47.
13. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 148.
14. نک: معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ج 1، ص 522.
15. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 4، ص 109-110، شماره 27؛ و همچنین نک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 423، حدیث 8.
16. موسوی همدانی سید محمد باقر، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 584.
17. «... وعِندَنا کِتابٌ حفیظٌ. و نزد ما کتابی است که همه چیز در آن محفوظ است »؛ ق، 4 و همچنین: « فی لوح محفوظ »؛ بروج، 22.
18. « در زمین و آسمان چیزی به سنگینی ذره از پروردگار تو پوشیده نیست، و هیچ موجودی کوچکتر و بزرگتر از آن نیست مگر این که در کتابی مبین هست »؛ یونس، 61 و همچنین: «... کُلٌّ فی کتابٍ مبینٍ »؛ هود، 6.

#اللهم_صل_علی_محمد_و_آل_محمد_و_عجل_فرجهم_و_العن_اعدائهم_اجمعین
#اللهم_العن_اول_ظالم_ظلم_حق_محمد_و_آل_محمد_و_آخر_تابع_له_علی_ذلک
#اسلام
#شیعه
#امام
#مذهبی
#یا_مهدی_ادرکنی
#یا_علی
#یا_زهرا
#یا_حسین
#علیهم_السلام
#با_ولایت_تا_شهادت