بخون چرا حاجی فیروز

‍ ✅ پاسخ به چند پرسش درباره حاجی‌فیروز:
✍️ شاهین سپنا
1️⃣ چرا امروزه به او «حاجی» می‌گویند؟ به نظر می‌رسد، از این روی به او «حاجی» می‌گویند که حاجی فیروز در تمام طول سال تنها یک یا چند روز کوتاه به میان مردم می‌آید. چنان‌که در یک ترانه معاصر می‌گوید: «حاجی فیروزه، سالی یه روزه.... چرا او را «فیروز» یا «پیروز» می‌نامند؟
👈 در پاسخ به این پرسش سه گزینه را می‌توان بازگفت:
نخست این که «پیروز» عنوانی برای نوروز است که خوش و خرم، کامیاب و چیره معنی می‌دهد و هم‌نشینی این دو واژه در ادب فارسی پیشینه‌ای دیرینه دارد.
دوم این که به کار بردن اصطلاح«پیروز» اشاره به پیروزی تموز و یا رپیتوین در نبرد با دیو سرما دارد و چنین برداشت می‌شود که اصطلاح «حاجی فیروز» یا «میر نوروزی» ریشه در همین «پیروزمندی» دارد.
سوم این که نام «فیروز» یا «پیروز » در این ترکیب، شاید به نام سردار دلاور ایرانی «پیروز نهاوندی» اشاره داشته باشد.

3️⃣ چرا صورت حاجی فیروز را سیاه می‌کنند؟
👈 به نظر می‌رسد که سیاه‌بودن صورت حاجی فیروز به استمرار حیات استوره دوموزی که سیه‌چهره بود، بازمی‌گردد. البته برخی از پژوهشگران نیز آن را بازمانده از پیک‌های شادی دوران ساسانی می‌دانند که صورتک‌های سیاه بر چهره می‌نهادند.

4️⃣ چرا حاجی فیروز در برابر شادکردن مردم از آنها پول طلب می‌کند؟ آیا او در کوچه و خیابان گدایی می‌کند؟
👈 حاجی فیروز در کوچه و خیابان می‌رقصد و می‌خواند و مردم را شاد می‌کند و از مردم نوروزانه یا شادباش یا عیدی می‌گیرد و این هرگز به معنی گدایی کردن نیست. چنان که کسی نمی‌گوید «بابا نوئل» که برای هدیه دادن به کودکان و شادکردن آنها از مردم پول جمع می‌کند، گدایی می‌کند. عیدی دادن و یا شاباش دادن و گرفتن یکی از سنت‌های نوروزی ایرانیان است که حاجی فیروز هم آن را انجام می‌دهد.

👈 حضور شادمانه حاجی فیروز در خیابان در حقیقت گونه‌ای اجرای خیابانی زنده است و همه ویژگی‌های یک اجرای خیابانی همچون ارتباط چهره به چهره و صمیمی با مردم و اجرا در مکان‌های عمومی، پوشیدن لباس خاص، دریافت پاداش یا انعام، سرگرم‌کردن و یا شادمان کردن مردم با ترانه‌های شادمانه همراه با بداهه‌پردازی خوب و نواختن ساز را دربرمی‌گیرد. پیشینه این نمایش‌های خیابانی یا کوچه بازاری، به دوران باستان بازمی‌گردد. اجراهای خیابانی، گونه ای از هنر اجرا و یا هنر نمایش‌گون (Performance Art) است .
کسانی که در اجرای خیابانی نقش حاجی فیروز را بازی می‌کنند معمولا افراد دارای مشاغل فصلی هستند و گاه دانشجویان بازیگری و فعالان فرهنگی برای کسب تجربه‌ای هنری، یا گسترش فرهنگ ایرانی لباس حاجی فیروز را بر تن می‌کنند.