باب تحلیل معناست که در آن معنایی که تنها برای امور مادی

باب تحلیل معناست ـ که در آن معنایی که تنها برای امور مادی وضع شده به گونه‌‌ای تحلیل می‌‌شود که در امور غیر مادی نیز به کار رود ـ چنان‌‌که قرآن بیشتر معانی و مفاهیمی را که تنها در جسمانیات به کار می‌‌رود در غیر جسمانیات نیز استعمال کرده است یا برای اینکه لفظ نطق برای معنایی اعم وضع شده است و اختصاص به انسان از باب انصراف و به جهت کثرت استعمال است، در هر صورت «منطق طیر» عبارت است از هر طریقی که پرندگان با آن مقاصد خود را با هم مبادله می‌‌کنند که البته مقصود صدای ظاهری آنها نیست، بلکه معنایی دقیق‌‌تر و وسیع‌‌تر، چون اولاً سیاق آیه گواهی می‌‌دهد که سلیمان(علیه السلام)از نعمتی سخن می‌‌گوید که به خود وی اختصاص داشته و او با عنایت خاص الهی به آن دست یافته است، در حالی که معنای ظاهری منطق‌‌طیر چیزی نیست که کسی غیر از سلیمان به آن دست نیابد[29]:«وورِثَ سُلَیمـنُ داودَ وقالَ یـاَیُّهَا النّاسُ عُلِّمنا مَنطِقَ الطَّیرِ واوتینا مِن کُلِّ شَیء اِنَّ هـذا لَهُوَ الفَضلُ المُبین».(نمل/ 27، 16) ثانیاً محاوره‌‌ای که خداوند متعالی در آیات بعد، از سلیمان و هدهد حکایت می‌‌کند، متضمن معارف بلندی است که در وسع صداهای ظاهری هدهد نیست: «فَمَکَثَ غَیرَ بَعِید فَقالَ اَحَطتُ بِما لَم تُحِط بِهِ وجِئتُکَ مِن سَبَإ بِنَبَإ‌‌یَقین * اِنّی وجَدتُ امرَاَةً ... قالَ سَنَنظُرُ...».(نمل/27،‌‌22 ـ 28) زمخشری از مفسران معتزلی در نقطه مقابل این دیدگاه، نطق مرغان را معجزه سلیمان شمرده و تعمیم آن را به همه حیوانات درست نمی‌‌شمرد.[30] درباره آشنایی امامان شیعه با زبان پرندگان به سان پیامبران نیز در میان روایات، دیدگاههای موافق و مخالفی ذکر شده است.[31]