نکتهها و پیام های سوره انعام آیه

1/2 نکته‏ها و پیام های سوره انعام آیه 38:

1- معاد و حشر، تنها مخصوص انسان‏ها نیست.
البته شک نیست که نخستین شرط حساب و جزا مسئله عقل و شعور و بدنبال آن تکلیف و مسئولیت است، طرفداران این عقیده می‏گویند مدارکی در دست است که نشان می‏دهد حیوانات نیز به اندازه خود دارای درک و فهمند، از جمله:
زندگی بسیاری از حیوانات آمیخته با نظام جالب و شگفت‏انگیزی است که روشنگر سطح عالی فهم و شعور آنها است کیست که درباره مورچگان و زنبور عسل و تمدن عجیب آنها و نظام شگفت‏انگیز لانه و کندو، سخنانی نشنیده باشد، و بر درک و شعور تحسین آمیز آنها آفرین نگفته باشد؟ گرچه بعضی میل دارند همه اینها را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آنها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام می‏شود.
چه مانعی دارد که این اعمال همانطور که ظواهرشان نشان می‏دهد ناشی از عقل و درک باشد؟ بسیار می‏شود که حیوانات بدون تجربه قبلی در برابر حوادث پیش‏بینی نشده دست به ابتکار می‏زنند، مثلا گوسفندی که در عمرش گرگ را ندیده برای نخستین بار که آن را می‏بیند به خوبی خطرناک بودن این دشمن را تشخیص داده و به هر وسیله که بتواند برای دفاع از خود و نجات از خطر متوسل می‏شود.
علاقه‏ای که بسیاری از حیوانات تدریجا به صاحب خود پیدا می‏کنند شاهد دیگری برای این موضوع است، بسیاری از سگهای درنده و خطرناک نسبت به صاحبان خود و حتی فرزندان کوچک آنان مانند یک خدمتگزار مهربان رفتار می‏کنند.
داستانهای زیادی از وفای حیوانات و اینکه آنها چگونه خدمات انسانی را جبران می‏کنند در کتابها و در میان مردم شایع است که همه آنها را نمی‏توان افسانه دانست.
و مسلم است آنها را به آسانی نمی‏توان ناشی از غریزه دانست، زیرا غریزه معمولا سرچشمه کارهای یک نواخت و مستمر است، اما اعمالی که در شرائط خاصی که قابل پیش‏بینی نبوده بعنوان عکس العمل انجام می‏گردد به فهم و شعور شبیه‏تر است تا به غریزه.
هم امروز بسیاری از حیوانات را برای مقاصد قابل توجهی تربیت می‏کنند، سگهای پلیس برای گرفتن جنایتکاران، کبوترها برای رساندن نامه‏ها، و بعضی از حیوانات برای خرید جنس از مغازه‏ها، و حیوانات شکاری برای شکار کردن، آموزش می‏بینند و وظائف سنگین خود را با دقت عجیبی انجام می‏دهند، (امروز حتی برای بعضی از حیوانات رسما مدرسه افتتاح کرده‏اند!)
از همه اینها گذشته، در آیات متعددی از قرآن، مطالبی دیده می‏شود که دلیل قابل ملاحظه‏ای برای فهم و شعور بعضی از حیوانات محسوب می‏شود، داستان فرار کردن مورچگان از برابر لشگر سلیمان، و داستان آمدن هدهد به منطقه" سبا و یمن" و آوردن خبرهای هیجان‏انگیز برای سلیمان شاهد این مدعا است.
بنابراین حیوانات نیز در حد عقل و شعور خود دارای تکلیفند. البته تکلیف مراحلی دارد و هر مرحله ادراک و عقلی متناسب خود می‏خواهد، تکالیف فراوانی که در قوانین اسلامی برای یک انسان وجود دارد بقدری است که بدون داشتن یک سطح عالی از عقل و درک انجام آنها ممکن نیست و ما هرگز نمی‏توانیم چنان تکالیفی را برای حیوانات بپذیریم، زیرا شرط آن، در آنها حاصل نیست، اما مرحله ساده و پائین‏تری از تکلیف تصور می‏شود که مختصر فهم و شعور برای آن کافی است، ما نمی‏توانیم چنان فهم و شعور و چنان تکالیفی را بطور کلی در باره حیوانات انکار کنیم.
حتی در باره کودکان و دیوانگانی که پاره‏ای از مسائل را می‏فهمند انکار همه تکالیف مشکل است مثلا اگر نوجوانان 14 ساله که به حد بلوغ نرسیده ولی کاملا مطالب را خوانده و فهمیده‏اند در نظر بگیریم، اگر آنها عمدا مرتکب قتل نفس شوند در حالی که تمام زیانهای این عمل را می‏دانند آیا میتوان گفت هیچ گناهی از آنها سرنزده است؟! قوانین کیفری دنیا نیز افراد غیر بالغ را در برابر پاره‏ای از گناهان مجازات می‏کند، اگر چه مجازاتهای آنها مسلما خفیف‏تر است.
بنابراین بلوغ و عقل کامل شرط تکلیف در مرحله عالی و کامل است، در مراحل پائین‏تر یعنی در مورد پاره‏ای از گناهانی که قبح و زشتی آن برای افراد پائین‏تر نیز کاملا قابل درک است بلوغ و عقل کامل را نمی‏توان شرط دانست.