هجده سال از چاپِ نخستِ این شاه کار می گذشت و نایاب بود که

هجده سال از چاپِ نخستِ این شاه‌کار می‌گذشت و نایاب بود که بالاخره چند هفته پیش در بحبوحه‌ی کرونا از نو درآمد منتها در تیراژ پایین. نمی‌توانم احساس‌ام را نسبت به نان‌فیکشنِ شگفت‌انگیز مارتین اِیمس درباره‌ی استالین بیان کنم. این کتاب همان نقطه‌ای‌ست که ادبیات و تاریخ به هم می‌رسند. ایمس یکی از بزرگ‌ترین رمان‌نویس‌های ادبیات انگلیس است. و در اوایل قرن بیست و یک‌ام وقتی این کتاب را درآورد غوغایی به پا شد. «استالین مخوف» روایتی‌ست مستند از رابطه‌ی روشن‌فکران با عمل‌کردهای ژوزف استالین و حتا قهرمان‌دانستنِ او. ایده‌ی کتاب فرای چپ و راست است و حتا ایمس نشان می‌دهد که چه‌گونه بسیاری لیبرال‌ها هم بعد جنگ دوم و شکست آلمان چشمان خود را بر جنایت‌های رهبر شوروی بستند. کتاب درواقع تاریخِ حکم‌رانی این مرد است در نگاهِ انبوهی نویسنده و روشن‌فکر که سعی کردند تصدیق‌اش کنند. اما شاه‌کار ایمس ساختار روایی اوست. تکه‌های مختلف که کنار هم تدوین می‌شوند. از اخبار آن روزها تا تحلیل‌های شخصی. این چندگونه‌گی تصویری متراکن از استالین نشان می‌دهد. ایمس نشان می‌دهد این ترفند که برخی می‌گویند دوران استالین گذشته و دیگر نباید درباره‌اش حرف زد چه‌قدر خطرناک است چون باعث می‌شود مرده‌گانی چون او خود را بر زنده‌گان امروز به راحتی چیره کنند. به زعم او استالین مانند هیتلر و... یک فرد با تاریخی مشخص نیست بلکه شری‌ست که به راحتی قدرت تکثیر دارد. چون از قضا بزرگ‌ترین حامیان او افراد نخبه‌ای بودند که بارها باعث شدند دیکتاتورهایی چون او به قدرت برسند. به قول بارگاس‌یوسا ضربه‌ای که برخی روشن‌فکران به جهان زدند غیر قابل وصف است. ایمس دست بر همین نقطه می‌گذارد. حسن کامشاد که ترجمه‌اش از این کتاب شگفت‌انگیز و درخشان است در مقدمه نکته‌ی مهمی می‌نویسد : «استالین مخوف درباره‌ی کمونیسم شوروی و خیال واهی آرمان‌شهری است. درباره‌ی لاس‌زدن روشن‌فکران کشورهای غربی و بعضی جاهای دیگر با توهمی که تجسد راستین آن دست‌کم بیست میلیون شهروند شوروی و به احتمال صد میلیون تن را در جهان به کُشتن داد» و توضیح می‌دهد که ایمس تلاش کرده نشان دهد چرا با وجود این همه جنایت برخی روشن‌فکران و حتا توده‌های مردمی از او حمایت کردند؟ نکته‌ی جالب دیگر تکه‌ی آخر مقدمه است « این کتاب در انگلستان بین روشن‌فکران دودستگی انداخت و بسیاری دوستی‌ها را بر هم زد...» ماجرایی که در ایران نیز بسیار آشناست برای ما. به نظرم فارغ از هر تفکری این کتاب چنان جذاب است و چنان پرسش‌گر که خواندن‌اش برای هر که کمی به تاریخ، زور و جبرها می‌اندیشد واجب است...